Blog literacki, portal erotyczny - seks i humor nie z tej ziemi
„PLATON”
Życiorys: Platon (Arystokles) żył 80 lat, od 427-347 r. p.n.e.. Żył w czasach rozkwitu Aten w atmosferze najwyższej kultury starożytnej, na którą złożyło się państwo Peryklesa, sztuka Fidiasza oraz ruch etyczny i naukowy stworzony przez Sokratesa.
Urodził się w arystokratycznej rodzinie ateńskiej, która zadbała o jego wychowanie i wszechstronne wykształcenie. Od najmłodszych lat interesował się filozofią; w 20-tym roku życia został uczniem Sokratesa. Po jego tragicznej śmierci w 399 r. rozgoryczony Platon opuścił Ateny. Odbył kilka podróży i rozpoczął pisanie dialogów, w których żarliwie bronił pamięci zmarłego mistrza. najważniejsze ze swych podróży odbył Platon do Syrakuz na Sycylii. Tam zaprzyjaźniony z władcą podjął próbę wprowadzenia w życie idei państwa doskonałego. próba zakończyła się fiaskiem co przypłacił niewolą i więzieniem. W 385 r. założył w Atenach Akademię. Miała ona na celu przygotowanie miłośników mądrości i cnoty do rządzenia idealnym państwem. Przetrwała ona 500 lat do VI w. po Chrystusie. Platon nigdy nie założył rodziny. Jedyną rodziną była Akademia. Mieszkał przy szkole, żył otoczony uczniami. Umarł spokojnie w podeszłym wieku. Jego śmierć nastąpiła w dniu jego urodzin.
· Najważniejsze dzieła to: „Państwo”, „Prawa” „Gorgiasz” (dialog w retoryce krytykujący egoizm i hedonizm)
· Poprzednicy: Głównym poprzednikiem był Sokrates - to on natchnął logikę i etykę Platona. Drugi zaś prawie równie ważny motyw jego filozofii pochodził od uczonych pitagorejskich, których wpływ objawił się zwłaszcza w filozofii przyrody.
· Następcy: Najwybitniejszym był Arystoteles
1. Społeczeństwo jako wspólnota celu
Państwo doskonale ma jeden cel obowiązujący wszystkich i nie jest dopuszczalne, aby każdy obywatel dążył na własną rękę do swojego dobra. Państwo ma być zbudowane jak organizm, a w nim „każdy ma robić swoje” tzn. to, czego odeń wymaga wspólny cel wszystkich. Części państwa muszą zależeć od całości, a nie całość od części; tylko wtedy będzie w nim panował ład. Do państwa mogą należeć tylko ci, którzy są dlań potrzebni: władcy - filozofowie, strażnicy państwa - wojsko, oraz lud - rzemieślnicy. idealne społeczeństwo jest ascetyczne, dąży bowiem do idealnego celu, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezp. korzyści, ani rozkoszy, ani dóbr doczesnych. przeciwnie, wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Dla dwóch wyższych stanów (filozofów, wojska) zniesiona jest własność, indywidualna; obowiązuje tam ustrój komunistyczny, w którym jednak wspólne jest nie posiadanie lecz wyrzeczenie się.
Stan najniższy nie polega rygorom, ponieważ nie bierze udziału w dążeniu do doskonałości. Państwo w rozumieniu Platona miało być rodz. zakonu zbrojnego pod rządami elity umysłowej, troskliwie wychowywanej i egzaminowanej jak średniowieczny kościół. W każdym razie od Platona pochodzi dążenie do związania ludzi w rodzaju ula albo kopca termitów, w ścisłą jedność gdzie jednostka ma miejsce tylko jako narzędzie całości.
Organizacją klasy najniższej Platon nie zajmuje się bliżej. Interesuje się tylko urzędnikami i wojskiem. Reszta to bierny materiał i żywy inwentarz państwa.
2. Regulatywna funkcja państwa i prawa
Platon odkrył regulatywną funkcję prawa stanowionego. Tzn., że prawo skutecznie wpływa, reguluje i stabilizuje układ stosunków społecznych jak istnieje w danej rzeczywistości. Nie istnieje jednak prawo, bez najwyższej instytucji społecznej, jaką jest państwo.
Wobec tego w ślad za tym Platon odkrywa także regulatywną funkcję państwa, państwa rozumianego jako organizację polityczno-społ., a więc taką formę, bez której społeczeństwo nie może istnieć i nie może się rozwijać.
3. Szczęście całości i dobro wspólne jako cel i podstawa życia społecznego
Najważniejszym zadaniem sprawującego władzę filozofa było takie kierowanie państwem, aby zapewnić swoim poddanym dobro i poczucie szczęścia. Ponadto społeczeństwo idealne musi posiadać wiedzę, bo aby dobro czynić, trzeba dobro znać. Każdy obywatel w państwie Platona znał swoje miejsce. Od chwili urodzenia, każdy wiedział do jakiej grupy społ. należeć będzie. Nikt nie chciał więcej, ponadto czym ktoś go obdarzył. Było rzeczą oczywistą, że syn rzemieślnika nigdy nie zostanie władcą, ponieważ jego „ograniczony” umysł nie pozwalał mu posiadać takiej wiedzy, jaka jest potrzebna by rządzić państwem. Każdy był szczęśliwy w swojej klasie. Rzemieślnik był dumny, ze może przyczynić się do rozwoju państwa przez wytwarzanie towarów, żołnierz szczycił się tym, że może stać na straży granic swojego kraju; a filozofowie, którzy sprawowali władzę byli zadowoleni jeżeli przyczynili się do wzrostu stopy życiowej podwładnych. każda grupa społeczna miała swoje odpowiedzialne funkcje. Sumienne wykonywanie zajęć przyczyniało się do wzrostu szczęśliwości i dobrobytu wśród obywateli.
W państwie Platona nikt nie dążył do szczęścia na własną rękę. Państwo traktowane było przecież jak organizm, a w nim każdy znał swoje miejsce i funkcję. jeżeli najmniejsza część organizmu nie funkcjonowała, poprawnie odbijało się to na całym społeczeństwie.
4. Organizacja życia społecznego i pojmowanie cnót społ. takich jak sprawiedliwość, dobro, równość czy wolność
Każda z trzech grup społecznych ma inne zadania i musi żyć w innych warunkach. Społeczeństwo idealne musi być stanowe. Gdy każdy stan czyni swoje, wtedy powstaje harmonijny ustrój państwa - ustrój sprawiedliwości.
Funkcja władców jest wyższa od strażników, a strażników od rzemieślników. Tworzą więc między sobą hierarchię, bo idealne państwo musi być hierarchiczne. Idea sprawiedliwości wymaga podziału społeczeństwa na takie elementy strukturalne jakie właśnie sobą to społeczeństwo prezentuje.
Kobiety są pełnoprawnymi obywatelami i wypełniają te same funkcje co mężczyzni. jedyną ich swoistą funkcją jest rodzenie dzieci, czyli dostarczanie państwu obywateli. Z chwilą wydania potomstwa przestają je znać i tracą do nich wszelkie prawo. Dzieci stają się własnością państwa. Rolę naczelną w państwie Platona odgrywali filozofowie. To oni wg Platona powinni zasiadać na tronach i sprawować władzę. Aby dobro czynić, trzeba dobro znać, dlatego należało oddać władzę elicie najbardziej wykształcony. „Filozofem jest ten co pragnie mądrości nie tej lub owej, lecz całej”. Prawdziwy filozof lubi oglądać prawdę i tym się różni od innych ludzi, że nie wiedzą, a oni tylko mniemanie. Filozof, który zna idee sprawiedliwości przeniesie je na sprawy ziemskie: będzie ustanawiał prawa dotyczące tego co dobre, sprawiedliwe i piękne; i praw tych będzie bronił Państwu doskonałemu Platon przypisuje cnoty, kardynalne, tzn. te które są właściwe duszy: mądrość, odwagę, umiarkowanie i sprawiedliwość. Mądrość to wiedza związana z najlepszą organizacją państwa. Ta cnota powinna cechować klasę rządzącą, czyli filozofów, którzy sprawując władzę przyczyniają się do rozpowszechniania dobrobytu i dobra ogólnego. Odwaga jest zaletą wojowników na których barkach spoczywa bezpieczeństwo państwa i obrona równości i wolności obywateli.
Umiarkowanie jest cechą klasy rządzącej jak i klas zależnych. Ma w sobie coś z harmonii, która ma polegać na tym, że w państwie jedni chcą rozkazywać drugim i wskazują, a drudzy chcą ich słuchać słuchają. Cnota sprawiedliwości opiera się na założeniu, że każdy powinien robić to, co do niego należy i nie mieszać się do nie swoich spraw. Tzn., że ani rzemieślnik ani żołnierz nie powinni rządzić państwem, a znowu rządzący nie powinni być rzemieślnikami ani żołnierzami. Niesprawiedliwość rodzi się z chwilą, gdy zasada ta zostanie złamana. Tak więc hierarchia jest oparta na wrodzonych uzdolnieniach poszczególnych jednostek.
Marek Tuliusz Cyceron (106-43 n.p.e.)
1. Życie i twórczość
Najwybitniejszy działacz polityczny republikańskiego Rzymu, błyskotliwy mówca i pisarz, który podniósł łaciński język literacki na wysoki poziom artystyczny, wszechstronnie wykształcony uczony, jednocześnie najwybitniejszy filozof rzymski, poznał gramatykę, retorykę, prawo, historię i filozofię.
Po raz pierwszy na arenie politycznej wystąpił w wieku 27 lat za Sulli, który faktycznie unicestwił rzymską demokrację, okroił prawa zgromadzeń ludowych, pozbawił trybunów prawa weta,. Cyceron początkowo występował jako adwokat w sprawach karnych, cywilnych. Zdobywa rozgłos dzięki kilku pomyślnie przeprowadzonych procesów, pośrednio ukierunkowanym przeciw dyktaturze Sulli. W latach 79-77 p.n.e. podróż do Aten, a następnie Azji Mniejszej - dla kształcenia retorystycznego i filozoficznego wykształcenia. W 77 r.p.n.e. Cycero powraca do Rzymu, po roku, po śmierci Sulli, obejmuje stanowisko kwestora. W 75 - wyznaczony na rządcę Sycylii, następnie zostaje członkiem senatu i wybrany konsulem. W 44 r. p.n.e. po zabójstwie Cezara, występuje ze zjadliwym przemówieniem przeciwko Antoniuszowi. Podczas ucieczki do Macedonii, do Brutusa doganiają go wysłańcy Antoniusza, zabijają i wysyłają głowę do Rzymu. Antoniusz przybił ją w miejscu, gdzie Cyceron przedstawiał swe płomienne przemówienia. Recepty na kryzys państwa szukał zarówno w filozofii, jak i reformie ustroju. Pozostawił ogromną spuściznę literacką. Oprócz korespondencji, zawierającej bogaty materiał, charakteryzujący epokę pozostawił około 100 mów, szereg dzieł o treści filozof. i politycznej: „O państwie”, „O prawach”, „Mówca”, „Zagadnienia najwyższego dobra i zła”, „Księgi akademickie”, „O powinnościach”, „O naturze bogów” - większość prac ma formę dialogów, napisanych wykwintnym lekkim językiem.
2. Poglądy społeczne
a) społ. podstawy najlepszego ustroju państw.
Cycero w swym dziele „O państwie”, podobnie jak Polibiusz, opowiadał się za kompromisową równowagą władz. Ustrój mieszany, miał stanowić gwarancję trwałości państwa rzymskiego. Miał on w harmonijną całość zespalać monarchię, arystokrację, demokrację. To struktura państwa, gdzie władza dzieliłaby się między zgromadzenie ludowe, arystokratyczny senat i najwyższego urzędnika przestrzegającego praw.
Cycero państwo uznawał za produkt naturalnego instynktu społecznego ludzi, a lud substrat państwa -za wspólnotę łączoną więzią prawa i interesów, oraz obraz, uzupełnia platonska wizja sprawiedliwości jako podstawy państwa. Nie zapomina również o moralności, której nie można odłączyć od polityki. Wyborem formy ustroju mieszanego nawiązuje on do ustroju przodków, który przetrwał do jego czasów w postaci zniekształconej i bardziej podatnej na różne przeciwności. Władza państwowa najlepiej reprezentowana przez organy zwierzchnie, symbolizuje jedność i godność społeczeństwa, w tym każdej jednostki z osobna. Zatem społeczeństwo powinno nie tylko przestrzegać praw ustanowionych przez władzę, lecz władców szanować, a nawet miłować jako symbol wspólnego i najwyższego dobra, będącego rękojmią rozwoju i bezpieczeństwa zbiorowości. Stąd idea praworządności odgrywa u Cycerona rolę podstawową.
Państwo winno zagwarantować obywatelom piękne i szlachetne życie, możliwe do osiągnięcia poprzez dobre wychowanie i kultywowanie cnót obywatelskich, tj. sprawiedliwość, zgoda, dobre obyczaje, szacunek, własność prywatna. Sam ustrój jednak nie wystarcza, potrzeba (zgoda stanów, „concordia crolinum”) zgody klas, mądre połączenie. W państwie różnych stanów, najwyższego, najniższego i pośrednich „daje” składną całość - wewnętrzną równowagę, ona stanowi gwarancję własności i zaplecze reform ustrojowych. Jednak w momentach dla państwa przełomowych, w sytuacjach krytycznych rezygnuje on z koncepcji harmonijnej równowagi władz na rzecz monarchii, w której władza spoczywa w ręku męża stanu. On to w oparciu o radę najlepszych będzie rozjemcą między walczącymi obozami.
b) idea sprawiedliwości
Sprawiedliwość - pochodzi z natury, a to właśnie ona, wg Cycerona, winna być jedyną wskazówką postępowania. Pragnął, aby filozofia uczyła ludzi, że osiągnąć cnotę można przez życie zgodne z naturą, którą zdolny jest człowiek poznać swoim rozumem. Uważał, że istnieje wieczna i niezmienna sprawiedliwość uzasadniona boskim prawem natury, wiążą wszystkich ludzi. Żadna siła nie może zmienić prawa natury, a boski porządek obejmuje wszystkie narody. Człowiek sprawiedliwy oddaje każdemu to, co mu się należy, szanuje wszystkich, troszczy się o szczęście rodzaju ludzkiego. Istnieje sprawiedliwość polityczna i naturalna. Na nie oparte jest państwo, polega ona na nieprzestrzeganiu praw ludzkich (nie wszystkie są sprawiedliwe), ale na przestrzeganiu prawa natury jako prawa rozumu. Sprawiedliwość, to także nie naruszanie własności publicznej, poświęconej bogom oraz prywatnej . Sprawiedliwość to cnota, która głosi „aby nikt nie wyrządzał szkody drugiemu, chyba, że byłby zmuszony przez wyrządzoną mu krzywdę”, „aby rzeczy wspólne były wspólne” (wymiana usług) jej podstawą jest rzetelność - czyli stałość i prawość w przyrzeczeniach i umowach. Czynnikami powodującymi zapominanie o sprawiedliwości jest rządzą władzy, zaszczytów, sławy. Stąd też pisarz wyróżnia ze względu na sprawiedliwość 2 rodzaje ?: sprawiedliwe (wypowiedziane, prowadzą do odzyskania utraconych rzeczy lub ataku), niesprawiedliwe (bez przyczyny, zaborcze).
c) prawa człowieka
Obowiązujące prawo, które istniało obok wiecznego i niezmiennego prawa natury, nazywał Cycero prawem ludzkim. W ramach tego prawa wyróżniał in gentium i in avite. Pierwsze miało wyrażać idee prawne całej ludzkości, traktował je jako najdoskonalsze odbicie prawa natury. Drugie natomiast, ins civice, było prawem poszczególnych narodów. Prawa, stwierdza Cyceron, mają moc obowiązującą jedynie wówczas, gdy wywodzą się od pierwotniejszego od nich prawa natury (lexnaturalis), tzn., gdy potwierdzają i utwierdzają w różnych szczególnych zastosowaniach owe ogólne i najbardziej oczywiste zasady uznawane przez wszystkie istoty rozumne, jak np. zasada „oddaj każdemu, co jego”). Prawo natury jest rozumem i racją mędrca, tudzież miernikiem sprawiedliwości i niesprawiedliwości, toteż stanowi źródło praw stanowionych, a jeśli władca państwa tworzy prawa sprzeczne z „lex naturalis” to nie są one właściwie prawem, a państwo nim rządzone nie jest właściwie państwem. Prawo stanowione winno być równe wobec wszystkich (w rzeczywistości tak nie było), tylko mężczyźni (zgodnie z nim) mogą uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym, niewolnictwo stanowi wyraz normalności, ale niewolnik to też człowiek i należy mu się odpowiednie traktowanie - ma prawo do godności, w myśl owych praw człowiek winien żyć cnotliwie.
d) podstawy dobrze zorganizowanego społeczeństwa
1. Nienaruszalność prawa własności „Sprawiedliwość wymaga, aby rzeczy wspólne miano za wspólne, rzeczy należące do poszczególnych osób za ich prywatną własność. Ale z natury nic nie jest prywatną własnością. Powstała ona albo na skutek dawnego zaboru, albo w oparciu o przepisy prawa, albo w drodze losowania (...) ktokolwiek (...) będzie rządził państwem, powinien przede wszystkim baczyć na to, aby każdy zachował swą własność i ażeby nieprzedsiębrano w interesie państwa niczego, co by mogło uszczuplić majątki prywatne (...). Państwa i społeczeństwa zostały stworzone głównie po to, by każdy mógł zachować swoją własność”.
2. Blokada uciążliwego opodatkowania: „Trzeba dokładać starań, by obywatele nie płacili podatków. Za przodków naszych pobieranie podatków z powodu ubóstwa skarbu i częstych wojen zdarzało się wiele razy, lecz żeby się więcej nie przydarzyło, trzeba będzie okazywać przezorność na znaczny okres czasu na przód. Gdyby (...) świadczenia takie stały się koniecznością, trzeba zatroszczyć się, by wszyscy zrozumieli, że jeżeli pragną swego ocalenia muszą się koniecznie podporządkować.
3. Zapewnienie każdemu zaspokojenia potrzeb: „Jakkolwiek bowiem natura pozwala i bynajmniej nie sprzeciwia się, by każdy raczej dla siebie niż dla drugich zdobywał środki służące do zaspokojenia potrzeb życiowych, to jednak nie zgadza się ona, byśmy nasze zasoby (...) zwiększali poprzez obrabianie drugich”. Najlepszym sposobem na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych człowieka jest podział ról i pomoc ze strony innych jedn.”
4. Idea „czystych rąk jako zasada negacji chciwości, egoizmu, interesu i korupcji.
Człowiek przystępujący do działalności publicznej powinien rozważyć, czy zdoła rozwiązać działania, jakie na nim będą spoczywać; ludzie, którzy chcą stanąć na czele państwa powinni troszczyć się o państwo - jako całość, tak aby nie skupić się na jednej sprawie, pomijając inne. Winni mieć na celu dobro społeczne, a nie dążyć do zdobycia jak najwyższej pozycji - urzędu, nie powinni przyjmować prezentów, które wywierają na nich presję odwzajemnienia.
3. Geneza konfliktów społecznych: konflikt rodzi się w momencie wyboru pomiędzy tym co uczciwe i zgodne z prawami natury) a nieuczciwe (wynikające z wewn. obciążeń jedności - poglądy prywatne), tym co pożyteczne, a szkodliwe. Człowiek swym postępowaniem winien wyrażać zgodność z prawami natury, winien dokonywać wyborów słusznych, które przynoszą zadowolenie większości, a nie powinien kierować się wewnętrznymi zachowaniami przynoszącymi korzyści tylko jemu.
I tak wybór odpowiedniej formy rządów eliminuje groźbę przewrotów, wojen obronnych, jednowładczych uzurpacji. „Brak tam bowiem przyczyny przewrotów, skoro każdy jest mocno postawiony na swoim miejscu i nie ma pod sobą przepaści, do której mógłby być zepchnięty albo wpaść sam”. Pożytek wszelkich posunięć trzeba mierzyć cnotliwością, a wydzieranie czegoś drugiemu dla własnych korzyści jest przeciw naturze. Pożytek własny jednostek winien być pożytkiem całego społeczeństwa.
Tomasz Campanella (1568-1639) - dominikanin, w 1603 r. skazany na dożywotnie więzienie, większość jego prac powstała w więzieniu, utrzymywał od 1611 r. korespondencję z Galileuszem, ułaskawiony w
1629 r., zmarł w Paryżu (+).
„MIASTO SŁOŃCA” - warunki geograficzne, demograficzne i urbanistyczne
- miasto leży na wzgórzu wznoszącym się na rozległej równinie, dzieli się na 7 okręgów otoczonych murami, przecięte 4 brukowanymi ulicami, po 4 bramy, idealne warunki obronne (np. dostępu do 1 okręgu bronią bastiony, wieże, fosy i szeroki wał z ziemi; pośrodku miasta wznosi się świątynia,
- do morza prowadzą brukowane drogi, stolicę okalają wioski,
- nie brakuje informacji o wnętrzu świątyni czy sypialniach Solariuszy, ale Campanella nie określa ilu ludzi mieszka w stolicy, ilu na prowincji, itd.
• PODZIAŁ I ORGANIZACJA PRACY - Obowiązki i zajęcia rozłożone na wszystkich, tak że każdy pracuje zaledwie 4 godziny dziennie, im więcej sztuk i ? opanował Solariusz, tym większym cieszy się poważaniem, trudniejsze rzemiosła (np. kowalstwo) darzą szacunkiem i nikt się od nich nie uchyla; lżejszymi rzemiosłami trudną się kobiety; duże znaczenie przykładają do rolnictwa - pozostawiwszy nielicznych obywateli w mieście idą na pola orać, siać itd., hodują zwierzęta, żadna ułomność fizyczna nie powoduje próżniactwa, np. ? pełni straż, ślepy grępluje wełnę rękami itp.
• ŻYCIE CODZIENNE - mężczyźni i kobiety noszą podobny ubiór, maja wspólne domy mieszkalne, łóżka i wszelkie inne niezbędne rzeczy, pracują przez 4 godziny, pozostały czas przeznaczają na przyjemną naukę, dysputy, czytanie, pisanie, spacery, rozwijanie ducha i ciała, grają w piłkę, palanta, rzucają oszczepem, strzelają z łuku itd.; dbają o higienę, umiarkowanie w piciu (młodzież do 19 roku życia - zakaz picia), posiłki są spożywane wspólnie (usługuje przy stołach młodzież).
• ZASADY ŻYCIA • WŁADZE - Głową państwa jest kapłan - METAFIZYK, u jego boku 3 współwładcy. Moc (sprawy wojny i pokoju). Mądrość (nauka, szkoły, ma pod sobą tylu funkcjonariuszy ile jest nauk: Poeta, logik, geometra itd.). ? mają ułatwione opanowanie nauk dzięki obrazom przedstawiającym wszystkie nauki, które pokrywają ?; Miłość (trzeci triumwir) ma pieczę nad rodzeństwem dzieci i dba o to aby związek mężczyzny z kobietą wydał jak najlepsze potomstwo. Dzieci są przez 2 lata z matką, następnie przechodzą pod opiekę kierowniczek lub kierowników; do 6 roku życia razem z innymi dziećmi bawiąc się poznają abecadło, ćwiczą fizycznie, uczą się języków; po ukończeniu 6 lat poznają nauki przyrodnicze, następnie uczą się rzemiosła, mniej zdolne wysyła się na wieś. METAFIZYK, MOC, MĄDROŚĆ I MIŁOŚĆ SĄ nieusuwalni, chyba że sami ustąpią godność ich zdaniem mądrzejszemu, zdolniejszemu i bardziej prawemu; pozostałych funkcjonariuszy zmienia się zależnie od woli ludu.
PRAWA I WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI. Prawo jest zwięzłe i proste. Solariusze stosują powszechnie jego zalecenia. Ewentualne kary mają na celu głównie resocjalizację, jednak przy poważniejszych przestępstwach - „oko za oko” - włącznie z karą śmierci. Wyroki ferowane przez sędziów mogą być łagodzone przez METAFIZYKA.
• PIENIĄDZE • Solariusze sami ich nie używają, służą im tylko do opłacania wywiadu i w handlu; nie mają dla nich wartości (brak własności)
• WŁASNOŚĆ • nie ma własności prywatnej - mają wspólne domy mieszkalne, sypialnie, łóżka itd. Co 6 miesięcy kierownicy wyznaczają kto w jakim kręgu będzie spał, kto w jednej sypialni, a kto w drugiej itd.
• RELIGIA • Najwyższym kapłanem Metafizyk, duże znaczenie spowiedzi - władza dowiaduje się jakie przewinienia ludność najczęściej popełnia. Święta religijne są świętami państwowymi. Religia umacnia więzi społeczne i propaguje cnoty obywatelskie.
• WOLNOŚĆ • hmm
TYPY WSPÓLNOTOWE W SPOŁECZEŃSTWIE SOLARIUSZY
I ICH FUNKCJE
1) WSPÓLNOTA MORALNA - doskonali moralnie jednostkę. Jednostka we wspólnocie gubi swój egocentryzm, za moralność jednostki odpowiedzialna jest cała Wspólnota, ma obowiązek przekonania jednostki, że postąpiła źle i musi ponieść karę
2) WSPÓLNOTA DÓBR MATERIALNYCH - oparta na współwłasności (wspólne domy, praca, posiłki). Rozdział dóbr w rękach funkcjonariuszy Campanella uważał, że brak własności oczyszcza stosunki ludzkie z interesowności i nadaje uczuciom szlachetności.
3) WSPÓLNOTA DÓBR NIEMATERIALNYCH: takich jak wiedza, zaszczyty, rozkosz. Swobodny jest tylko dostęp do wiedzy. O zaszczytach i rozkoszy decydują funkcjonariusze państwa.
4) GRUPOWY STYL ŻYCIA: powszechność pracy, równe prawa, życie zdeterminowane przez państwo, wszystko wspólne od spraw społecznych do najbardziej intymnych (np. kwestia rozmnażania)..
TOMASZ HOBBS
1. WPROWADZENIE
Tomasz Hobbs 1588-1679 przedstawiciel epoki XVII wieku, epoki angielskiego oświecenia. Epoka charakteryzowała się kryzysami ideowymi, postępem polegającym na rozwoju form wczesnokapitalistycznych, wzroście aspiracji mieszczańskich, wywieraniu wpływu rozwijających się nauk ścisłych na światopogląd. Coraz lepiej zaczynano dostrzegać niedostatki polityki państw feudalnych. Nieznośna stawała się kuratela państwa nad producentem i kupcem, pasożytowanie dworu i arystokr. na ekonomice wczesnokapitalistycznej, przywileje podatkowe szlachty i kleru. Poddaństwo chłopów komplikowało sytuację na rynku pracy i ograniczało siłę nabywczą chłopstwa..
Człowieka pojmowano coraz chętniej jako część wielkiego mechanizmu natury. Racjonalizm epoki wyrażał się w przekonaniu, iż człowiek może swym rozumem ogarnąć tajemnice natury i wyzyskać je dla swoich potrzeb. Rozważania nad uniwersalną naturą świata sprzyjały też refleksji nad sprawami ludzkimi i ponadczasowym wymiarze: wiek XVII myślał przeważnie ahistorycznie. Wierzono w możność rozumowego poznania zasad prawa natury. Uważano, iż racjonalne prawa natury mają ścisłość matematycznego pewnika.
2. KONCEPCJA PRAWA NATURY A PROBLEM WOLNOŚCI
• z natury człowiek jest egoistą; każdy pragnie mieć więcej dóbr, władzy i poważania; egoizm popycha ludzi do konfliktów, rabunków i przemocy; w stanie naturalnym, gdzie nie ma hamulców dla ludzkich skłonności toczy się wojna każdego z każdym (wszyscy przeciw wszystkim). W takim stanie nie ma miejsca na pracowitość, bo jej owoce są niepewne ... nie ma wiedzy ... nie ma sztuki, ani umiejętności, ani społeczności. „Jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci. Według Hobbsa życie człowieka w stanie natury jest samotne, biedne, zwierzęce i krótkie”. Człowiek jest wilkiem dla swoich bliźnich.
• „idea ludzi nieznających władzy, żyjących w stanie przedpaństwowym była twórczym układem Hobbsa do dziejów myśli społecznej. Jednakże obraz tego stanu był u niego transpozycją ocen dotyczących społeczeństwa wczesnokapitalistycznego” (Baszkiewicz, Ryszka HDPiP).
• wolność w stanie natury to tzw. wolność subiektywna - daje ona każdemu prawo do wszystkiego, nawet do ciała innego człowieka; innymi słowy człowiek jest nieograniczony w swym działaniu „któremu w tych rzeczach, jakie przy swojej sile i swoim dowcipie jest on zdolny uczynić; nic nie przeszkadza mu, by czynił co ma wolę czynić”. („Lewiatan”)
3. KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO A WOLNOŚĆ JEDNOSTKI
• u Hobbsa państwo identyfikuje się ze społeczeństwem i powstaje, gdy każdy z ludzi wyrazi następujący akt woli: „daję upoważnienie i przekazuję moje upoważnienia do rządzenia temu oto człowiekowi lub temu zgromadzeniu, pod tym warunkiem, że i ty przekażesz mu swoje uprawnienia i upoważnisz go do wszystkich jego działań w sposób podobny” (Lewiatan) - wielość ludzi zjednoczona w jedną osobę - PAŃSTWO - Lewiatana- Boga śmiertelnego, któremu zawdzięcza pokój o obronę.
• z zawarciem umowy społecznej każdego z każdym znika wolność naturalna ludzi, pojawia się życie społeczne, prawo, chroniona własność prywatna, zabezpieczenie życia obywateli oraz ich ekonomicznego działania.
• ugody i umowy to więzy sztuczne zwane prawami państwowymi i z nich wypływa zagadnienie wolności obywatelskiej a pojawia się ona w aspektach, o których nie mówi prawo czyli działania ludzkie poddane są rozumowi zgodnie z zasadą umowy każdego z każdym nie mam już prawa zabić innego człowieka, nie wolno mi zawłaszczać jego dóbr; muszę działać według prawa ustanowionego przez suwerena; według prawa hamującego egoizmy ludzkie poprzez siłę i groźby, a tym samym uwalniającego od życia w strasznym stanie natury; umowa zawarta jest jednak między jednostkami, suweren jej nie podlega - z nikim się o nic nie umawiał i nikt tedy „nie może być zwolniony ze swego poddaństwa pod pretekstem, że suweren nie zachował umowy” (znamiona absolutyzmu) - wynika on jednak z woli ludzi i z dyrektyw rozumu
• jednostka w społeczeństwie obywatelskim jest ograniczona
• do życia społecznego człowiek stał się sposobny dzięki wychowaniu
• mądry suweren pozostawia pewną sferę wolności; poddaje sprawy do rozpatrzenia poddanymi zezwala na podjęcie dowolnej decyzji w sprawach:
a) kupowania i sprzedawania
b) zawierania umów między sobą (między poddanymi)
c) wyboru miejsca zamieszkania
d) sposobu odżywiania
e) wyboru zajęcia zarobkowego
f) zawierania małżeństw,
g) wychowania dzieci
4. ŹRÓDŁO LUDZKIEGO EGOIZMU
• stan wojny każdego z każdym (bellum omnium contra omnes); pragnąć zachować swoje życie dbamy tylko o samych siebie niszcząc przy tym innych,
• chęć posiadania jak największej ilości dóbr,
• chęć bycia najlepszym; posiadania największego poważania,
• brak jakiejkolwiek mocy, która hamowałaby popędy ludzkie prowadzące do konfliktów,
• samotność i strach przed innymi osobnikami ludzkimi żyjącymi w stanie natury
5. DETERMINANTY SPOKOJU SPOŁECZNEGO
• podpisanie umowy społecznej każdego z każdym oraz poddanie się władzy wytypowanego reprezentanta, a także podporządkowanie się prawu przez niego stanowionym,
• umowa społeczna musi być aktem wolnej woli jednostek - dobrze pojęty interes własny może zmobilizować człowieka do wyrzeczenia się części swych naturalnych uprawnień, by móc korzystać z ich reszty pod ochronę prawa ustanowionego tj. w praworządnym państwie,
• Lewiatan miał zapewnić jednostkom bezpieczeństwo i ład, zapewnić dobrobyt i pełny rozwój poddanych dlatego dbał o rozwój handlu powściągając walki polityczne, społeczne i religijne, bo tylko wtedy jednostka czuje się pewnie i ma gwarancję na to iż wytworzone przez nią dobra i włożona praca zaowocują korzyściami i nie będą one zagrożone wyniszczeniem z powodu konfliktów,
• silna i groźna władza powstrzymująca ludzkie egoizmy, pacyfikacja bestii drzemiącej w człowieku, która budzi się w stanie natury,
• tylko jednostka ludzka może posiadać jakiekolwiek prawa, a więc są one przypisane jej a nie całemu społeczeństwu, bo jest ona zdolna do działania i dlatego prawo oraz państwo są tworzone przez kompensację praw przysługujących jednostce i przekazanie ich suwerenności.
6. KONFLIKT SPOŁECZNY I JEGO INTERPRETACJA
• pomimo umowy społ. czasami w człowieku zwyciężają egoizmy; jego prywatny interes staje ponad interesem społecznym zawartym w umowie,
• najczęstszymi motywami konfliktów społecznych są:
a) chęć powiększenia majątku,
b) chęć zagarnięcia czyjejś własności prywatnej,
c) podburzanie przeciw suwerenowi np. korporacje polityczne prywatne jak koterie próbujące podburzyć społeczność - nielegalne zgromadzenia,
d) chęć posiadania władzy - „wyjęcie miecza z rąk suwerena” np. anachronizmy plebejusz - patrycjusz, arystokraci - demokraci
JOHN LOCKE (1632-1704)
1. Biografia intelektualna i polityczna
2. Stan natury, a stan obywatelski - wrodzone prawa jednostki
a) wyróżniki poglądów Locka
b) prawa polityczne gwarancją wolności
c) nowa interpretacja prawa własności i wolności
Ad. 1
Locke tworzył przede wszystkim w XVII w., który charakteryzował się: rozwojem form wczesnokapitalistycznych wzrostem aspiracji mieszczańskich - stare zasady nie odpowiadały już bankierom, handlowcom i przemysłowcom burżuazyjnym (Francja, Anglia, Włochy); niedostatkami w prowadzeniu polityki feudalnej; poddaństwem chłopów, które komplikowało sytuacje na rynku pracy; wzrostem popularności praw natury jako idealnego modelu do którego należy dostosować instytucje porządku pozytywnoprawnego.
Życiorys - Locke pochodził z dobrej rodziny kupców i uczonych, był przyrodnikiem, filozofem, pisarzem politycznym, świadkiem wielkich przemian w Anglii. Sprzymierzył się z hrabią Schaftesbury, opozycjonistą względem Stuartów. Z hrabią Schaftesbury musiał uchodzić do Holandii. W 1688 r. po rewolucji, która położyła kres absolutyzmowi królewskiemu w Anglii został rzecznikiem nowego porządku w umiarkowanej monarchii Wilhelma Orańskiego. Domagał się szacunku dla faktów i podkreślał rolę doświadczenia w kształtowaniu się idei, twórca liberalizmu burżuazyjnego.
Liberalizm - kierunek społeczno-polityczny, który mówił o wolnokonkurencyjnym kapitalizmie i niezakłóconej jeszcze wierze zwolenników tego systemu w jego zdolność do niezawodnej samoregulacji.
Najważniejsze postulaty liberalne - indywidualizm, prymat praw naturalnych jednostki, gloryfikacja własności prywatnej, ograniczenie roli państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli.
Ad. 2.
Stan natury u Locka jest stanem wolności, względnej pomyślności.
Stan natury charakteryzuje się brakiem organizacji jednostek. Człowiek z natury jest dobry. Nikt nie ma więcej praw niż inni, panuje zupełna równość. Stan wojny nie istniał. Stan natury ma prawo natury, które go reguluje i któremu każdy jest obowiązany posłuszeństwo. Rozum, który jest tym prawem poucza ludzi, że skoro wszyscy są równi i niezależni to żaden człowiek nie powinien szkodzić drugiemu jeżeli idzie o jego życie, zdrowie, wolność i mienie. Człowiek urodził się z prawem natury i nikt nie może mu tego prawa odebrać. Człowiek w chwili urodzenia ma naturalną władzę, „zachowania swej własności” tj. swego życia, wolności i mienia. Człowiek w stanie natury ma prawo karać tych, którzy chcieli naruszyć „naturalność własność”.
Ludzie zdecydowali się zmienić panujący stan ze względu na to, iż stan natury był „niepewny”. Locke uważał, że nie należy być sędzią we własnych sprawach. Nastąpiło więc przekazanie naturalnego prawa karania przestępców z rąk jednostek w ręce władzy państwowej.
Stan obywatelski powstał poprzez zawarcie umowy społecznej. Umowa społeczna nie oznacza zrzeczenia się praw naturalnych, przeciwnie - jej celem jest ich umacnianie; ludzie rezygnują ze stanu natury i łączą się w społeczność celem wzajemnego zachowania swych praw do życia, wolności i mienia. Umowa społeczna przedstawiona jest w 2 aktach: 1. najpierw umawiają się ze sobą jednostki powołując społeczeństwo, a 2. dopiero potem umowa społeczeństwa z władzą tworzą rząd, czyli państwo. Władza państwowa jest tylko monopolistą jeśli chodzi o karanie gwałcicieli praw naturalnych. Locke uważa, że państwo jest tylko „nocnym stróżem” tzn. chroni bezpieczeństwo osobiste i mienie obywateli, ale nie wtrąca się do sfery indywidualnej wolności osobistej i ekonomicznej. Jeżeli rząd źle sprawuje władzę to lud ma prawo go odwołać i powołać nowy.
Ad. 2a
- prawo człowieka do posiadania życia, własności,
- zgoda ludu na przejście ze stanu natury do stanu obywatelskiego,
- odpowiedzialność władz - ludzie popierają prawa władzy, a ta chroni ludzką własność,
- tolerancja kościoła - kościół i państwo funkcjonują osobno.
Ad 2b.
Locke uważał, ze najlepszym ustrojem będzie umiarkowana monarchia. Locke dzieli władzę na:
- ustawodawczą (legislatywa) - ustanawianie praw
- wykonawczą (egzekutywa)- rząd i sąd
- federatywną - polityka zagraniczna
Ludzie poddając się państwu podporządkowują się jego prawu. Poddanie się prawu jest tym co kieruje wolną i posiadającą rozum jednostką w jej własnym interesie. Wolność znaczy być wolnym od gwałtu prawa naturalnego, a to jest niemożliwe tam, gdzie nie ma praw.
Ad. 2c
Własność prywatna jest święta i nietykalna. Źródłem własności jest praca. Własność jest źródłem przedsiębiorczości, pracowitości, przyczyną bogactwa narodów. Własność jako prawo posiadania istniała już w stanie natury. Własność jest prawem naturalnym. Wobec tego prawo do posiadania jest wcześniejsze od innych praw. Tak więc własność nadała natura, a nie inny człowiek, z tego więc wynika, że żaden człowiek nie może nikomu nic zabrać. Władza polityczna winna być gwarantem zachowania własności. Nową interpretacją prawa własności jest „nie szkodzić drugiemu” tzn. nie szkodzić zdrowiu, własności i wolności drugiej osoby.
Teoria utopii wg „Filozofii utopii” I. Parików
Utopia stanowi złożoną strukturę teoretyczna, której jądrem jest projekt społeczeństwa idealnego (o podwójnym historyczno-uniwersalnym układzie odniesienia) opartych na aksjomatach dotyczących: istnienia nadrzędnej instancji aksjologiczno-ontologicznej stanowiącej podstawowy układ odniesienia; możliwości zdobycia wiedzy niezawodnej, optymizmu w kwestii natury człowieka i natury społeczeństwa. Znaczna część utopistów przyjmuje, że człowiek jest zasadniczo dobry i jest wysoce „plastyczny” i w zmienionych warunkach łatwo ulega zmianie i nie ma nie usuwalnej sprzeczności między pomyślnością jednostki i społeczeństw. Człowiek jest istotą rozumną i zdolną do stawania się coraz rozumniejszą co umożliwia likwidację absurdów życia społecznego i ustanowienia racjonalnego ładu. Należy dążyć do zapewnienia człowiekowi szczęścia na ziemi, możliwe jest znalezienie sprawiedliwych władców. Utopia jest teorią rzeczywistości społecznej o dwóch zasadniczych składnikach: krytyczno-destrukcyjnym i pozytywno-projektującym. Warstwę krytyczną cechuje spory realizm, przenikliwość, wewnętrzna konsekwencja. Utopiści to nie marzyciele, lecz ludzie dobrze znający realia społeczne i nie zgadzający się na nie. Krytyka społeczna i polityczna jest dwojakiego typu: wyrażona jawnie i ukryta w modelu państwa idealnego. Krytyka przebiega na dwóch płaszczyznach: socjologicznej (negowanie wartości instytucji, praw i obyczajów życia społecznego, zanegowany cały układ społeczny i związany z nim model jednostki) i filozoficznej (negowanie podstaw funkcjonowania życia społecznego, zakwestionowany zostaje obiektywny porządek rzeczy). Życie społeczne traktowane jest jako bezsensowne. Konieczna jest rzeczywistość uformowana inaczej.
Filozoficznym tłem podwójnego doświadczenia jest teza, że zło nie jest koniecznym składnikiem bytu. Projekt społeczeństwa doskonałego jest ekspresją i „dowodem” unieważnienia zła, pokazaniem jak jest to możliwe. Część krytyczna i pozytywna w doktrynie utopijnej nie są jednakowo silne. Z reguły projekt jest szerszy, zaś część krytyczna (wyrażona bezpośrednio) prezentowana wybiórczo. Charakterystyczna jest zmiana postawy przy przejściu od krytyki do projektowania - pozycja dystansu przechodzi w pozycję utożsamiania się z projektem.
Utopia krytykuje życie, lecz zasady idealnej organizacji społeczeństwa nie wywodzi z krytyki życia. Optymizm poznawczy utopisty opiera się na zaufaniu do rozumu indywidualnego. Absolutyzm poznawczy, dogmatyzm, fanatyzm, wyrzeczenie się myślenia alternatywami - to są momenty właściwe dla utopii za które jest ona często krytykowana.
Odpowiednio do dwoistej natury utopii dadzą się wyróżnić dwa wątki interpretacji uniwersalistyczny i historyczny. Nurt uniwersalizujący interpretuje fenomen utopii głównie w związku z cechami natury ludzkiej i mówi o niej jako o zjawisku trwałym. Nurt historyczny dostrzega powiązania utopii z procesami społecznymi i mówi o przemijalności jej fenomenu.
Utopia jest wielostronnie związana z mitem, a wyjaśnienie mitu rzuca światło i na utopię. Utopia opiera się na micie, potrzebuje go, „żywi się” mitem. By zaistnieć jako system teoretyczny i jako projekt innej rzeczywistości, utopia potrzebuje fundamentu mitycznego Mit jest potrzebny do otwarcia horyzontu, by poprzez ten akt dotrzeć do innego świata i odnaleźć wzór dla kreacji utopii. Mit jest też potrzebny do zamknięcia horyzontu. Utopia zdaje się być możliwa w sytuacji, kiedy horyzont historii jest ograniczony mitem. Świadomość społeczna musi wykazywać pewien stan nasycenia mitami. Utopia jest taka postacią wyrazu „tęsknoty za tym, co inne”, która przybiera formę organizacji państwa.
Morelly i jego kodeks naturalny jako koncepcja komunizmu egalitarnego
a) wyróżniki oświeceniowego myślenia o człowieku i życiu społecznym
b) „Kodeks Naturalny” jako projekcja nowych zasad życia i stosunków społecznych:
- krytyka istniejącego stanu rzeczy,
- wiodące idee regulatywne,
- prawa człowieka, a władza i jej upowszechnienie,
- praca, odpowiedzialność i wychowanie.
Ad. a)
• Za początek Oświecenia uznaje się rok 1715, będący datą śmierci Ludwika XIV, a kończy się wraz ze stabilizacją powstałego w drodze rewolucji państwa burżuazyjnego, czyli na przełomie XVIII i XIX w.
Oświecenie jest to próba poszukiwania racjonalnych zasad określających rozwój społeczeństwa, przyczyniając się do formowania wizji przyszłości opartej na zgoła odmiennych postawach, niż wszechstronnie już atakowana monarchia absolutna.
• Materialistyczny nurt doktrynalny utorował drogę szkołom, upatrującym przyszłość społeczeństwa burżuazyjnego w przekształceniach o charakterze socjalistycznym i komunistycznym - chodzi o tzw. socjalizm i komunizm utopijny - wiążąc ją z podstawową zasadą rozumowania traktującego państwo i prawo jako zjawiska będące w ruchu, a więc wykazujące ciągłą dynamikę rozwoju.
• Antyfeudalna i antyabsolutyczna ideologia twórców filozofii oświeceniowej wyznaczała zasadniczy kierunek poszukiwań nowych wzorców organizacji życia społecznego. Najogólniej mówiąc, program reform koncentrować się powinien wokół trzech problemów zasadniczych. Po pierwsze, nowoczesnego unormowania w płaszczyźnie obowiązującego prawa zasad poddaństwa chłopów, ponieważ stanowość społeczeństwa feudalnego doprowadziła do skrajnego ograniczenia praw tej klasy, czego nie można było pogodzić z jednej strony, z ideologią praw naturalnych, z drugiej, program ten odpowiadał wymogom kapitalizacji gospodarki.
Po drugie uzasadniono tezę, iż rządy absolutyczne wykształcone przez monarchię XVIII stulecia nie odpowiadają racjonalnym przesłankom organizacji państwa nowej epoki, w praktyce stając się hamulcem rozwoju społeczeństwa i jednostki, tamując również możliwość wewnętrznego doskonalenia się życia społecznego i indywidualnego.
Po trzecie, doktryna oświeceniowa odwoływała się do rewolucji jako środka prowadzącego do przekształcenia społeczeństwa, szukając dróg i możliwości osiągnięcia kompromisu i to w wersji umożliwiającej harmonijne przekształcenie zdegenerowanych stosunków, w formę organizacji społecznej będącej instytucjonalną gwarancją naturalnych praw jednostki.
• W racjonalizmie owego okresu tkwi rewolucyjna siła, prowadząca do uzasadnienia konieczności przekształcenia stosunków feudalnych według wzorów odpowiadających wymogom organizacji państwa burżuazyjnego, gdzie ogół gwarantowałby poszanowanie praw jednostki.
• Idea praw natury wiąże się z rozwojem myśli oświeceniowej w sensie powrotu do samej metody oparcia się na kryteriach istnienia niezbywalnych praw człowieka, wyznaczających państwu rolę ich możliwie wszechstronnego zabezpieczenia. Katalog praw natury wyznaczał granice działalności władzy względem jednostki, niezależnie od tego, kto by suwerenem. W tym sensie natura i prawa naturalne stały się wartościami podstawowymi stojącymi ponad państwem a wszelkie posunięcia zmierzające do ich naruszenia były oceniane nie tylko jako nieracjonalne, lecz również nielegalne i niemoralne.
• Światopogląd indywidualistyczny był konsekwencją dotychczasowych przesłanek rozumowania. Prawa jednostki powinny stanowić wartość nadrzędną względem dążeń państwa, będącego jedynie instrumentem zabezpieczającym realizację naturalnych praw jednostki. Indywidualizm skłaniał do oparcia się na idei obywatelstwa gdzie wszyscy ludzie, będąc pełnowartościowymi członkami społeczności, powinni być równi i wolni. Przedstawiciele oświeceniowi byli zgodni iż wolność i równość stanowią fundament praw naturalnych. Katalog praw naturalnych, gwarantujących jednostce niezbywalny zakres swobody i niezależności względem państwa, służyć miał jako niepodważalny argument w walce z organizacją stanowej monarchii absolutnej, torując drogę myśleniu już klasycznie - burżuazyjnemu. Indywidualizm oświeceniowy wiązał się z uznaniem naturalnej walki jednostki o szczęście i prawdę, dając tym samym wyraz wartościom danym przez naturę każdej jednostce. Prowadziło to do nowej wizji suwerenności narodu, przy czym suwerenność ludu opierano na suwerenności jednostki, jako podstawowej wartości w państwie.
• Idea światopoglądu prawniczego była wyrazem głównego postulatu unormowania całokształtu stosunków istniejących w państwie, za pomocą norm prawa pisanego. Popularyzowany wówczas legalizm głosił konieczność podporządkowania prawu wszystkich podmiotów działających w państwie z czego wyprowadzono wniosek, iż nie powinno być żadnej osoby wyjętej poza prawo lub -co gorsza - postawionej ponad prawem. Prawo powinno być wyrazem suwerenności ludu, a pośrednio suwerenności jednostki. Twórcy światopoglądu prawniczego przywiązywali wagę do trybu, w jakim prawo jest stanowione, ponieważ racjonalizm procedury gwarantować powinien ustanawianie praw drogą odpowiadających woli suwerena, w tym interesom jednostki. Dążono do stopniowego osiągania racjonalnego modelu ustroju będącego gwarantem poszanowania oświeceniowej ideologii. Podstawowym instrumentem takiego postępowania było odwołanie się do idei prawa, jako środka przekształcania stosunków społecznych,.
Ad. b) „Kodeks Naturalny” jako projekcja nowych zasad życia i stosunków społecznych
Wybitnym komunistą XVIII w. był Morelly, bliżej nieznany autor pracy „Code de la nature” („Kodeks naturalny”), wydanej w 1755 r.
Trzy części tej pracy to krytyka własności prywatnej i opartego na niej porządku społecznego i politycznego. Część czwarta stanowi model konstytucji przyszłego państwa komunistycznego.
• Morelly poddaje krytyce stosunki feudalne panujące w ówczesnym społeczeństwie, które przyczyniają się do wzrostu podatków.
Krytyce jego także podlega duchowieństwo, które było podporą absolutyzmu, a przecież epoka oświecenia zakładała walkę z absolutyzmem, który stał się hamulcem rozwoju jednostki i społeczeństwa. Uważał także, że rozerwalność związków małżeńskich wpływa na dziecko, które to wówczas spada do nizin społecznych.
Dla Morelley’ego zasadniczą przyczyną zła była zawsze zasada prywatnej własności. Kiedy się ja obali, człowiek zostanie uwolniony od nędzy, znikną bowiem wszystkie rozbieżności między interesem osobistym, a ogólnym.
„Usuńcie prywatną własność, a zniszczycie na zawsze, wszelkie przypadki które doprowadzają człowieka do rozpaczliwych ostateczności: Twierdzę, że jest największym ze wszystkich nieprawdopodobieństw, by uwolniony od tego tyrana człowiek był skłonny do zbrodni, by kradł, mordował, urządzał podboje”.
• Zgodnie z duchem swej epoki Morelly uważał dążenie do szczęścia za główny motyw ludzkiego postępowania i będący przejawem naturalnego odruchu. Projekt reformy stosunków społecznych opera na zasadach gwarantujących równość wszystkim. Zlikwidowanie prawa własności wiąże się, w jego przekonaniu z likwidacją nierówności i egoizmu ludzkiego, a to stwarza szansę harmonii interesu ogólnego i jednostkowego.
Rozwój własności oznaczał odwrotność tego procesu, stając się przyczyną unicestwienia szczęścia ludzkiego, chociaż ideał jego tkwi głęboko w naturze człowieka „Człowiek ma stałe i nieprzezwyciężone pragnienie szczęścia, własna bezsilność ostrzega go bez przerwy, że nie może być szczęśliwy bez wzajemnej wymiany usług i pomocy; wie także, że istnieje niezmiennie dużo innych istot opanowanych tym samym pragnieniem. Przekonuje się, na każdym kroku, że jego szczęście zależy od szczęścia innych i że nieść pomoc innym, to zasadniczy, najbardziej niezawodny środek zapewnienia sobie szczęścia”.
Ludziom trzeba umożliwić życie zgodne z naturą; wtedy szczęśliwy człowiek będzie mógł z pożytkiem cieszyć się także zdobyczami nauki i techniki.
• Morelly’ego model kodeksu zgodnego z intencjami natury dla państwa komunistycznego przyszłości opierał się na trzech „świętych” zasadach:
1) Nic nie będzie w społeczeństwie do nikogo należało osobiście i nie będzie stanowiło niczyjej włącznej własności, ? tego, co jest rzeczywiście używane do zaspokojenia potrzeb, dla codziennej pracy lub przyjemności.
2) „Każdy obywatel będzie jednostką społeczną”
3) „Każdy obywatel dołoży swą cząstkę do społecznego dobra wedle swoich sił, zdolności, wieku - będą one podstawą dla normowania jego obowiązków zgodnie z pracami dystrybucyjnymi”.
Podstawową strukturą organizacji społeczeństwa komunistycznego byłaby: rodzina, plemię, miasto.
Ustalona jest liczba rodzin zamieszkujących dane miasto. Każde miasto składa się z dzielnic, a każdą dzielnicę zamieszkuje jedno plemię, a ono znowu składa się z rodzin. Każde miasto ma wystarczającą ilość pracowników, w każdym zawodzie.
Naczelnym organem władzy miał być Senat Najwyższy, który gromadziłby wybieranych co roku deputowanych z senatów poszczególnych miast. Badałby czy w uchwałach Senatów miast nie ma czegoś niezgodnego z prawami państwowymi.
Senatorem mógłby zostać ojciec rodziny, po ukończeniu 50 roku życia, zyskując tym samym głos przy uchwalaniu zarządzeń.
Każda Rodzina w swym Plemieniu wybiera Naczelnika Plemienia, natomiast każde Miasto wybiera Naczelnika swojej prowincji. Naczelnika Państwa wybiera się z Naczelnika Prowincji..
Senatowi Najwyższemu podporządkowana byłaby Rada Najwyższa i Naczelnik Narodu, jako organy egzekutywy w całej rozciągłości kontrolowane przez legislatywę. Wszelkie prawa rządu nie mogą być w żaden sposób zmienione lub odwołane.
• Każdy obywatel pracuje tam, do czego ma predyspozycje. Między 20 a 25 rokiem życia każdy zobowiązany jest do pracy w rolnictwie chyba, że zwalnia go od tego jakaś ułomność. Po odbyciu kilkuletniej (5) pracy w rolnictwie człowiek powraca do wcześniejszej swojej pracy.
Produkty wspólnej pracy są gromadzone w publicznych magazynach i stąd są rozdzielane przez państwo między potrzebujących, na Placu Publicznym. Gdy przeprowadza się wymianę z innym krajem pilnuje się bardzo aby do państwa nie wkradła się prywatna własność.
Co piąty dzień jest wolny od pracy, a rok składa się z 73 różnych części.
• Wychowanie.
Naczelnik Plemienia czuwa nad tym, aby rodzice troszczyli się o swoje dzieci. Po ukończeniu 5 roku życia dzieci są żywione i uczone razem w specjalnie przygotowanym domu. Wszczepia się im cechy umiarkowania i uległości, przestrzega ich się przed niezgodą, a także wpaja im się cechy patriotyzmu. Dzieci zapoznają się z Prawami Ojczyzny oraz uczą się szacunku do tych właśnie praw, jak i uczą się szacunku dla osób starszych. Po ukończeniu 10 roku życia dzieci trafiają do odpowiednich warsztatów i tam zdobywa się dany zawód.
Od 15-18 roku życia wstępuje się w związki małżeńskie. Każdy obywatel ma obowiązek ożenić się, chyba że jego ułomność nie pozwala mu na to.
Na początku każdego roku odbywają się publiczne gody weselne i chłopcy za zgodą niewiast wybierają tę, która im się podoba najbardziej. przez pierwsze 10 lat nie można się rozwieść, a żona i dziecko należą do plemienia męża. W razie rozwodu dzieci zostają przy ojcu - matka nie ma do nich praw.
W wieku 320-25 lat pracuje się w rolnictwie, a później zostaje się Mistrzem w swoim zawodzie lub w rolnictwie. Na dziesięciu do dwudziestu robotników przypada Mistrz, który ich szkoli i kontroluje. Mistrzem zostaje się na całe życie, a każdy Mistrz jest kolejno Naczelnikiem Korporacji na okres 1 roku.
Można także podjąć naukę na studiach, lecz liczba osób mogących studiować jest ustalana z góry, dla każdego kierunku studiów. Nauka opiera się głównie na rozpowszechnianiu szacunku dla pracy i jej użyteczności dla społeczeństwa.
Do 30 roku życia każdy ubiera się jednakowo, później można ubierać się według własnego gustu.
Jadać należy z umiarem, a za wzór służą tutaj Senatorowie i Naczelnicy.
Co do praw, to jest ich niewiele i są one wyryte na kolumnach wzniesionych na Placu Publicznym. Zwyrodnialca i przestępców zamyka się w jaskiniach znajdujących się na cmentarzyskach. Ci., którzy dopuścili się nieposłuszeństwa wobec starszych osób zamykani są w więzieniach. w państwie komunistycznym Morelly’ego nie hańbi kara, lecz wina. Natomiast co do religii, to uważano, że Najwyższa Istota jest przyczyną wszystkiego, co pochwalamy i uważamy za miłe i dobre. Nie możemy porównać tego z niczym śmiertelnym.
JEREMI BENTHAM
I. Utylitaryzm Benthama jako punkt społ. etyki i organizacji życia społecznego
A) pojęcie utylitaryzmu - wg Benthama zasada użyteczności
Przez zasadę użyteczności rozumie się zasadę, która aprobuje działalność mającą tendencje do powiększenia i popierania szczęścia obchodzącej nas strony oraz gani działalność prowadzącą do zmniejszenia szczęścia i przeszkadzania mu. Przez użyteczność rozumie się tę właściwość jakiegoś przedmiotu, dzięki której sprzyja on wytwarzaniu korzyści, zysku, przyjemności, dobra i szczęścia lub zapobiega powstawaniu szkody, przykrości, zła i nieszczęścia zainteresowanej strony.
W SKRÓCIE
Zasada, która mówi, że powinniśmy dążyć do szczęścia, kładąc ważny nacisk na szczęście innych. Musimy uważać, aby dążąc do szczęścia własnego nie szkodzić innym ludziom.
Celem wszelkiego działania (moralnego, społ. polit.) powinno być największe szczęście największej liczby ludzi.
Człowiek dąży do szczęścia przez maksymalizację przyjemności i minimalizację przykrości.
B) podst. zasada i kryteria wartościowania życia jednostkowego i zbiorowego (podst. zasada czyli zasada użyteczności)
* Dla pojedynczej osoby rozważanej ze względu na nią samą przyjmujemy następujące kryteria dotyczące wartości życia [przyjemności]. Będzie ono mniejsze lub większe w zależności od następujących okoliczności:
1) ich intensywności
2) ich trwania
3) ich pewności lub niepewności
4) ich bliskości lub dalekości
Możemy dodać jeszcze dwa kryteria gdy podst. zasada będzie dotyczyć czynu, który ona powoduje:
5) ich płodności, czyli szansy, że będą po nich następowały uczucia tego samego rodzaju,
6) ich czystości, czyli szansy, ze nie będą po nich następowały uczucia przeciwnego rodzaju tj. przykrości jeżeli to przyjemność, przyjemności jeżeli to przykrość.
* Dla wielu osób oprócz tych 6 należy dodać jeszcze jedno kryterium tj. ich rozciągłość na liczbę osób, na które działają.
C) Własność i jej funkcje
Bentham dopuszcza posiadanie własności. Jej funkcje to:
1) jej posiadanie jest przyjemnością
2) posiadane własności potęgują zasadę użyteczności.
D) Własność jako warunek szczęścia
• Przez przyjemność dobrobytu należy rozumieć te przyjemności, które można wydobywać ze świadomości posiadania rzeczy mogących być narzędziami rozkoszy lub bezpieczeństwa zwłaszcza w okresie gdyśmy je świeżo nabyli. W tym okresie przyjemność możemy nazwać przyjemnością zysku lub nabycia, później przyjemnością posiadania.
E) szczęście jednostki = szczęście społeczne
Społeczeństwo jest rzekomym ciałem złożonym z indywidualnych osób, które się traktuje jakby stanowiły jego członki.
Tak więc interes społeczny jest sumą interesów składających się na nie jednostek. Jednak dbając o własne szczęście nie powinna zapominać o szczęściu całego społeczeństwa.
TOMASZ MORE - przedst. epoki renesansu (ur. 1478 - zm. 1535 prawnik, teolog, polityk, pisarz, dyplomata, studiował prawo. na dworze króla Henryka 8 pełnił funkcje podskarbiego, przewodniczący sądu, kanclerz. Został skazany na śmierć przez króla, gdyż norus nie chciał uznać kościoła anglikańskiego i prymatu władzy świeckiej nad papieską. Jego życie było cnotliwe. W 1935 roku został uznany za świętego. Wprowadził do języka europejskiego wyraz „utopia”.
renesans: epoka gwałtownych zmian politycznych, gospodarczych i społecznych. Następuje rozkład systemu feudalnego rodzi się kapitalizm, wzrasta rola kupców, rozwój narodu. Zaczynają panować wczesnokapitalistyczne stosunki gospodarcze. W strefie politycznej górę biorą tendencje zjednoczeniowe, jak np.: we Francji, Hiszpanii. Jednocześnie następuje załamanie cesarsko-papieskiej struktury europejskiej, a co za tym idzie upadek znaczenia kościoła katolickiego. Upadek autorytetu kościoła prowadzi do wybuchu reformacji, wojen religijnych, powstania odłamów religijnych.
Odrodzenie to okres konfliktów społecznych zrodzonych z nowych stosunków czas wielkich odkryć naukowych i geograficznych. Na skutek rozwoju handlu wzrasta rola? we wszystkich sferach życia. W okresie tym pojawia się prąd umysłowy - humanizm, który w odniesieniu do Cycerona postuluje wszechstronny rozwój człowieka w myśl obowiązującej maksymy Terengusza „Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. Średniowieczny teocentryzm zostaje wyparty przez antropocentryzm. W centrum zainteresowań znalazł się człowiek.
„Utopia” - wzór komunizmu utopijnego
1. Warunki geograficzne, demograficzne, urbanistyczne
Utopia jest wyspą (kształt ćwiartka księżyca w nowiu), naturalne warunki obronne. Składa się z 54 miast podobnych do siebie pod względem wielkości i rozmieszczenia (wyjątek stolica), podobne domy z ogrodem. Liczba ludności wynosi 6 tysięcy.
2. Podział i organizacja pracy
Żadna praca nie hańbi, szacunek do pracy powszechny obowiązek obywatela utopi, karane próżniactwo. jest to państwo o charakterze rzemieślniczo-rolniczym. Prace przykre i ciężkie wykonują ludzie zniewoleni, bądź asceci. Sześciogodzinny dzień pracy, wspólne wykonywanie. Powszechny obowiązek pracy umożliwia znaczny wzrost produkcji, co umożliwia zaspokojenie potrzeb jednostek. Praca to konieczność, zarówno fizyczna jak i umysłowa. Równy podział produktów pracy.
3. Własność
Istnieje własność wspólna, brak własności prywatnej. Żadne reformy nie naprawią zła dopóki istnieje własność prywatna. Ona odbiera szczęście, prowadzi do niesprawiedliwego podziału dóbr.
4. Pieniądz
Zarówno złoto, jak i srebro są w pogardzie. Państwo skazuje obywateli zbyt chciwych na niewolę (żadnych bogactw) i stosuje inne represje. Nie znają innych pieniędzy, gdyż ich umiarkowane potrzeby zaspokaja państwo. To utrzymuje wysoki poziom moralny, ludzie nie są chciwi, bo nic im nie brakuje.
Religie
- panuje tolerancja religijna (ateiści nie są prześladowani lecz nie mogą głosić swych poglądów). Panuje wolność wyznania (irenizm). W kościołach prowadzone są nabożeństwa w formie najprostszych zasad w których wszystkie wierzenia są zgodne. Tylko w domach prywatnych można praktykować kult własnej religii. Duchowni są wybierani, brak celibatu, przywilejów. Tolerancja religijna powszechna. Wszystkie wiary uważają za zgodne istnienie Boga (lecz różnie go interpretują). Wierzą w życie pośmiertne.
Wolność
Brak wolności jednostki, państwo ingeruje, stała kontrola władz w życiu prywatnym. Państwo to jedna wielka rodzina.
Życie codzienne
Sześciogodzinny dzień pracy, wspólne modlitwy, spożywanie posiłków, noszenie podobnych strojów, wolny czas przeznaczony na naukę (zdobyta wiedza stosowana w praktyce). Podstawową komórką społeczną jest rodzina, co rok wybiera fularchów (urzędników) a ci protofularejków. Najwyższą władzę piastuje książę.
Model jednostki i zasady życia
Jednostka dąży do szczęścia (zrównania czynników rozumnych i nierozumnych). Człowiek z natury jest dobry, poprzez wychowanie należy ugruntować wartości moralne. Ludność żyje w harmonii i równości. Na jednostkę zostaje narzucona konieczność pracy, każda jednostka ma przydzielony równy podział obowiązków. Każdy ? pracuje jako rolnik i specjalizuje się w przemyśle. More zakładał umiar a więc wykluczenie zbytku i utrzymanie rygorystycznej egalitaryzacji (ujednolicone ubranie, wspólne posiłki).