Kawaler1

1






























Józef Bliziński

Marcowy Kawaler

Krotochwila w jednym akcie

























OSOBY
IGNACY, właściciel wsi
HELIODOR, literat
PANNA EULALIA, guwernantka
GRZEMPIELESKI, ekonom Ignacego
PAWŁOWA, gospodyni Ignacego
Rzecz na wsi, w domu Ignacego
Teatr wyobraża pokój kawalerski; po prawej stronie kanapa i stół, po lewej biurko i zwierciadło
stojące; kilka krzeseł. Drzwi główne w głębi, boczne po obu stronach; z lewej okno.





















SCENA I
HELIODOR , poważny, suchy, łysy, w okularach, siedzi przy biurku i notuje coś, wypisując z
małej książeczki podręcznej, którą trzyma w ręku; IGNACY, szlachcic opiekły z wąsami, stoi
za nim niecierpliwiąc się.
IGNACY ( po chwili milczenia) Pisze i pisze… ani się z nim dogadać… ( po chwili) Mój Heliodorku,
dałbyś, duszko, pokój tej robocie… Będziesz miał dosyć czasu, powróciwszy do
Warszawy, toć i tak zebrałeś sporo… Zapisałeś parę takich książeczek… ( po chwili)
Chciałem z tobą pogadać, zasięgnąć twojej rady…
HELIODOR ( pisząc) Zaraz, zaraz…
IGNACY ( pochodziwszy, po chwili, stając za nim, zniecierpliwiony) Jak cię życiem kocham,
nudny jesteś, jak flaki z olejem.
HELIODOR ( odwracając się do niego) Flaki z olejem! Czy to przysłowie używane tu jest
przez lud… nie uważałeś?
IGNACY A dajże mi święty pokój!… Diabli wiedzą… Nie zbieram przysłów.
HELIODOR To bardzo źle robisz… Skarby macie pod ręką i marnujecie je.
IGNACY I ty dałbyś temu pokój… Czy ci się to opłaci?
HELIODOR Tak jak ty rozumiesz, na gotówkę, może i nie… Ale jacyście wy materialni Ś
pfe!
IGNACY Wiesz, co powiedział wczoraj sędzia, gdy mu chciałem gwałtem przy preferansie
wpakować bilet prenumeracyjny na twój opis naszej okolicy?
HELIODOR Zapewne, że nie ma pieniędzy, bo wyście wszyscy tacy.
IGNACY Tego nie mógł powiedzieć, bo należało mu się dwa razy tyle wygranej.
HELIODOR Więc cóż?
IGNACY Że jako urodzony w tej okolicy zna ją sto razy lepiej niż ty i nic nowego nie dowie
się z twojego dzieła.
HELIODOR Pokazuje się, że pan sędzia bywa czasem dowcipny.
IGNACY Miał po części rację, duszeczko… jak cię życiem kocham… ( po chwili, podnosząc
go gwałtem) Mój drogi, przerwij to pisanie, proszę cię, i poświęć mnie kilka chwil… Przecie
jesteś moim kolegą szkolnym, przyjacielem… ( ciągnie go na środek)
HELIODOR O cóż chodzi?
IGNACY ( obejrzawszy się, po chwili, ściskając jego ręce) Słuchaj no, powiedz mi… tak
otwarcie… jak ci się zdaje… jak ty uważasz?
HELIODOR Cóż takiego? ( dobywa cygarnicy)
IGNACY Nic nie wie! Mówię o moich zamiarach matrymonialnych.
HELIODOR Z twoją sąsiadką, tą wdówką z Topolina?
IGNACY Ehę!
HELIODOR Panią Klotyldą?
IGNACY No, naturalnie.
HELIODOR ( zapaliwszy papieros) Na nic się nie zdało.
IGNACY A to dlaczego?
HELIODOR Co ci to po tym?
IGNACY ( obruszony) Jak to, co mi po tym?
HELIODOR Za stary już jesteś, za ciężki.
IGNACY Ale bredzisz, duszeczko, jak cię życiem kocham… przecież wiesz, że mam dopiero
czterdziesty… czwarty.
HELIODOR Czterdzieści sześć podobno.
IGNACY Ale nie, czterdzieści cztery.
HELIODOR Czterdzieści sześć, porachuj… Rodziłeś się w roku tysiąc…
IGNACY ( prędko) No, czterdzieści pięć…
HELIODOR Tak, czterdzieści pięć skończyłeś, więcej jak przed pół rokiem…
IGNACY A chociażby tak było, to przyznasz, że wdowa dwudziestokilkoletnia jest nader
stosowną dla mnie partią… Kilkanaście lat różnicy…
HELIODOR Jest w sam raz… Przeciwko temu nie mam nic.
IGNACY Więc o cóż ci chodzi?
HELIODOR Twój sposób życia, nałogi starokawalerskie, którym się mimo woli poddałeś,
sprawiły, że zestarzałeś się może nad wiek swój, ociężałeś, zgrubiałeś…
IGNACY ( mierząc się) Ale co znowu…
HELIODOR Mówię pod przenośnią… Nie to, żebyś się zaokrąglił zbytecznie… ale wzięcie
się, nawyknienia, ruchy ociężałe…
IGNACY Jak cię życiem kocham, w przeszły jeszcze karnawał prowadziłem wszystkie mazury…
( robi kilka hołubców)
HELIODOR ( zawsze poważny) Tylko ostrożnie…
IGNACY Nie obawiaj się… przeskoczyłbym jeszcze dziewięciu waszych warszawskich zdechlaczków.
HELIODOR Tak ci się zdaje, a jakby przyszło do czego…
IGNACY Mój Heliodoreczku, pomówmy, duszko, bez żartów… przecież przyszłe szczęście
kolegi i przyjaciela powinno cię choć troszeczkę interesować.
HELIODOR ( ściskając jego rękę z powagą) Bądź pewny!
IGNACY Więc powiedz mi, co ty, ty masz przeciwko pani Klotyldzie?
HELIODOR Przeciwko niej nic a nic, tylko przeciwko tobie.
IGNACY Przeciwko mnie? Śliczny przyjaciel!…
HELIODOR Jako przyjaciel właśnie powiadam ci: Ś Za późno! To już nie dla nas.
IGNACY Proszę cię, nie mięszaj nas pod tym względem, duszeczko…
HELIODOR No, więc nie dla ciebie… zresztą jeżeliś jeszcze dosyć młody na męża, to z
pewnością za stary na konkurenta… ( Ignacy chce coś mówić, ale się wstrzymuje i zamy-
śla) Zanadto odwykłeś od świata i towarzystw. Widziałem cię razem z twoją panią Klotyldą,
i gdybym nie wiedział skądinąd, nie domyśliłbym się wcale, że się masz do niej… Zapomniałeś
już, jak się brać do kobiety…
IGNACY ( z lekką urazą) Dobry sobie jesteś, jak cię życiem kocham… Ja zapomniałem, jak
się brać!… ( tajemniczo) A gdybym ci też powiedział, że mam sprzymierzeńca w samej
fortecy… Co?!… Czy jeszcze byś utrzymywał, że jej nie zdobędę?
HELIODOR Najlepszym sprzymierzeńcem byłby sam dowódca tej fortecy; ale jakaś tam
panna Eulalia, jej dawna guwernantka…
IGNACY Zgadł!!!
HELIODOR Czy myślisz, że nie patrzę i nie widzę?… Zrazu nawet myślałem, że się do niej
bierzesz.
IGNACY A niechże cię… To palnął!… ( po chwili) Wiesz? Obiecałem jej kolczyki brylantowe
w razie pomyślnego skutku i jestem pewny, że zrobi mi interes.
HELIODOR To już najlepszy dowód, jakeś się zestarzał i ociężał… ( po chwili) Zresztą, jest
jeszcze jedna przeszkoda, a najważniejsza, chociaż ją może za nic rachujesz… Co na to
powie Pawłowa?
IGNACY ( oglądając się mimo woli) Co ten plecie! Co ten plecie!
HELIODOR Że ona ciebie zawojowała, to rzecz pewna.
IGNACY Ale jak cię życiem kocham… Dajże pokój.
HELIODOR Tak mi się zdaje.
IGNACY Trzeba ci wiedzieć, że to jest kobiecisko poczciwe z kościami, gospodyni idealna, a
przywiązana do mnie, że nie idzie dalej…
HELIODOR Tym gorzej, bo i tyś się do niej przyzwyczaił, przywiązał.
IGNACY ( unosząc się) Ale bo powiadam ci, że to kobieta…
HELIODOR Nieoszacowana, ja wiem… ( dobywając książeczkę) Patrz! To wszystko od
niej… Jakie przysłowia jędrne… a co pieśni!… Samej tej: ( nuci) „Parobeczek do niej, ona
mu się broni”… znasz?… podyktowała mi dwadzieścia wariantów.
IGNACY Ten znowu swoje… ( chodzi)
HELIODOR Co wszystko nie przeszkadza, że cię prowadzi na pasku.
IGNACY ( chodząc) Ale zabawny jesteś… ( po chwili zamyślenia, stając) Słuchaj no, powiadasz,
że się nie umiem brać… Gdyby jej tak zrobić jaką niespodziankę, siurpryzę…
HELIODOR Komu? Pawłowej?
IGNACY Przestańże z tą Pawłową, proszę cię.
HELIODOR Więc pani Klotyldzie?
IGNACY Jak cię kocham, śliczna myśl… Gdyby tak urządzić jakąś partyjkę… coś na kształt
podwieczorku…
HELIODOR Gdzie, tu, u ciebie?
IGNACY A naturalnie.
HELIODOR A Pawłowa?
IGNACY Jest! ( chodzi po scenie; po chwili na stronie) Ma trochę racji… ( po chwili, głośno)
Mój Heliodorku, moja duszeczko… Tyś mój przyjaciel… i jesteś sprytny… O! Jesteś
sprytny, nie zapieraj się!… Powiedz, jak by to zrobić?
HELIODOR Bardzo prosta rzecz; urządzić przejażdżkę, zaprosić panią Klotyldę, zręcznie
przywieźć do siebie, a Pawłowej kazać upiec kurcząt.
IGNACY Myślałem, żeś sprytniejszy… ( po chwili) To, widzisz, łatwo mówić, ale u mnie po
kawalersku… Służba nie nawykła… Zaraz domysły, plotki…
HELIODOR Jakie plotki? Cóż cię plotki mogą obchodzić… Czyż nie myślisz na serio o tym
związku?
IGNACY Ale zupełnie na serio, jak cię życiem kocham.
HELIODOR Więc gdzież logika?
IGNACY Ale co mi tam wyjeżdżasz z logiką! Co innego logika, a co innego moja konkurencja…
HELIODOR Toteż właśnie!
IGNACY Tylko proszę cię, nie łapże mnie za słówka.
HELIODOR Więc o cóż ci chodzi?
IGNACY ( obejmując go i całując) Żebyś się tym zajął, moja duszeczko, dam ci zupełne pełnomocnictwo…
HELIODOR Względem Pawłowej?
IGNACY Aha!… ( po chwili) Urządzisz z nią wszystko, wydasz dyspozycje, żeby było dobrze
i z szykiem… ( oglądając się) Bo to, widzisz, z nią trzeba jak z jajkiem…
HELIODOR Z panią Klotyldą?
IGNACY Nie dowcipkuj, mój Heliodoreczku…
HELIODOR Więc z Pawłową… ( Ignacy rusza ramionami) Dlaczegoż z nią trzeba jak z jajkiem?
Kazać i kwita.
IGNACY ( żywo) Toteż każ! Upoważniam cię.
HELIODOR A czy usłucha?
IGNACY ( jak wyżej) To już twoja rzecz.
HELIODOR Wyborny jesteś… Zbałamuciłeś ją, zepsułeś, że ci kołki po głowie ciesze.
IGNACY ( obruszony) Ale jak cię życiem kocham…
HELIODOR Jeżeli tak ci przychylna, jak powiadasz, to powinno ją cieszyć, że się żenisz z
kobietą, do której masz przywiązanie…
IGNACY Rozumie się, i ja tak sądzę… ale… ( żywo) Widzisz, ja jestem prędki, łatwo się
unoszę… Każę jej zrobić to i owo… Jej się to nie będzie zdawać… ( poufnie) Bo rzeczywiście,
z powodu innych zalet na wiele jej pozwalam… Będzie mi robić uwagi, ja się zniecierpliwię…
i… pojmujesz mnie…
HELIODOR Ale najzupełniej… Boisz jej się…
IGNACY Idźże do diabła… ( po chwili) Ja mu mówię w zaufaniu, żądam przyjacielskiej posługi,
a on dowcipkuje…
HELIODOR Więc cóż mam zrobić?
IGNACY Urządzić wszystko tak, żeby było dobrze… moja duszeczko… Ty to potrafisz…
( po chwili, z wahaniem) Zresztą, bądź co bądź… gdy się ożenię… ona tu nie będzie mogła
zostać… więc, możesz jej dać do zrozumienia… tak delikatnie, że jak będzie fochy stroić,
nie słuchać, co jej się każe, i wtrącać się w nie swoje rzeczy… to… jednej chwili wyleci
stąd… U mnie krótko…
HELIODOR Czyli innymi słowy, nie chcąc się sam poparzyć, moimi rękoma chcesz wyciągnąć
kasztany z pieca ( po chwili) Ha! Spróbuję…
IGNACY ( ponuro) Zrobisz mi wielką przysługę… ( zamyśla się)
SCENA II
POPRZEDZAJĄCY; PAWŁOWA, ubrana pół po wiejsku, pół z szlachecka, w chustce zawiązanej
na głowie, przy fartuchu; GRZEMPIELESKI.
PAWŁOWA ( we drzwiach po prawej, do Grzempieleskiego, który wchodzi za nią) To się na
nic nie zdało, mógł pan Grzempieleski od razu powiedzieć tej babie, żeby sobie poszła z
panem Bogiem.
GRZEMPIELESKI ( ekonom nowomodny z pretensjonalnymi ruchami i wysłowieniem) Ale
co się pani Pawłowa tak sierdzi, to piękności może szkodzić… ( spostrzega pana i zmienia
ton; głośno) Ma się rozumieć, będzie tak, jak pan dziedzic każe, i kwita…
PAWŁOWA Jak każe, tak każe, ale trzeba opowiedzieć, jak było, bo ino każdy by go chciał
w pole wywieść.
IGNACY No, no, cóż to tam za hałasy?
GRZEMPIELESKI To tu przyszliśmy ze sprawą, proszę łaski pana dziedzica.
IGNACY Z jaką sprawą?
GRZEMPIELESKI Ma się rozumieć nic wielkiego, przepraszam pana dziedzica, tylko według
tego, że wczoraj… ( uderzając się w usta) Co ja gadam, łżyj gębo… Onegdaj, w czasie
niedobytności pana dziedzica, złapaliśmy defraudację w lesie…
IGNACY Co takiego?
GRZEMPIELESKI Więc to była, ma się rozumieć, za pozwoleniem pana dziedzica, taka stara
baba z kulawą łapą… żebrająca… ale więc tedy, ponieważ kradła szczapy z sągów, zabrał
jej gajowy fartuch, chustkę i tym podobne…
IGNACY E, kradła, kradła… Cóż tam mogła wziąść…
PAWŁOWA Oho! Jak to już pan będzie się litował nad każdym.
IGNACY ( zimno) Nie wtrącaj się.
PAWŁOWA ( do Heliodora, który pilnie uważa i ją, i Grzempieleskiego) Widzi pan, to tak
zawsze… Niech wszystkie sągi rozbierą, to nic nie szkodzi.
GRZEMPIELESKI Przepraszam pokornie pana dziedzica, więc tedy ponieważ potrzeba koniecznie
dobrego przykładu, ja rekwirowałem, że się złoży te łachy do wójta.
IGNACY Powiadacie, że to stara, uboga kobieta? ( Pawłowa rusza ramionami)
GRZEMPIELESKI Tak jest… Więc tymczasowie, akuratnie kiedy chciałem, ma się rozumieć,
odesłać, przychodzi ta baba z listem od pani z Topolina…
IGNACY ( żywo biorąc list) Od pani z Topolina! ( do Heliodora, rozpromieniony) Od niej!…
( do Grzempieleskiego) A skądże to jest ta kobieta?
GRZEMPIELESKI Akuratnie stamtąd…
IGNACY ( na stronie) Co ona pisze?… Jak pachnie! ( do Heliodora) Powąchaj… ( przyłożywszy
ukradkiem do ust, otwiera kopertę) Ciekaw jestem. ( zagląda w list i krzywi się) Do
diabła, po francusku… od guwernantki… Co za głupia myśl… ( czyta polskim akcentem)
„S i v o u s t e n e z a o b l i g e r u n e p e r s o n n e q u i v o u s e s t c h é r e”… ( do
siebie) Obliże? Co to znaczy? Diabli wiedzą… ( do Heliodora) Przeczytaj no, moja duszeczko,
proszę cię, i przetłumacz mi… bo, przyznam ci się, zapomniałem po francusku…
Tyle już lat, jak… Proszę cię bardzo.
HELIODOR ( przeczytawszy) Pisze, żebyś darował winę tej kobiecie i puścił ją wolno…
Sprawisz tym pani Klotyldzie przyjemność, za którą będzie rada podziękować ci osobiście…
podkreślone…
IGNACY ( uradowany, zaglądając w list) Podkreślone „osobiście”… śliczny pretekst… Zaraz
jadę… Pojedziemy obaj, moje duszeczko… Podwieczorek odłożymy na później… ( do
Grzempieleskiego) Kazać zaprzęgać zaraz do powozu, a tej kobiecie wydać fartuch i
chustkę, i niech sobie idzie z Bogiem.
GRZEMPIELESKI Dobrze, proszę łaski pana dziedzica… ale wszelako… według fantowego,
co się należy gajowemu…
IGNACY Dobrze, dobrze… Ja mu sam zapłacę…
GRZEMPIELESKI Więc tedy, moim zdaniem, jest także takim, że, ma się rozumieć, oddać…
IGNACY ( niecierpliwiąc się) Powiedziałem wyraźnie: tej kobiecie wszystko oddać i zaprzęgać
do powozu.
( Grzempieleski wychodzi na prawo)
SCENA III
IGNACY, PAWŁOWA, HELIODOR.
PAWŁOWA Boże mocny, z panem bo już!
IGNACY Proszę cię, moja kochana, nie wtrącaj mi się w nie swoje rzeczy… Mówiłem ci już
nieraz, patrz tego, co do ciebie należy…
PAWŁOWA O, o, jak to już pan będzie nade mną odmawiał.
IGNACY Dajże mi pokój… ( chodzi; po chwili) Wody do mycia!
PAWŁOWA Już! Panie Boże dopomóż! Będzie się pan moderował gdzieś na hulsztyki!
IGNACY ( nie uważając na to, przegląda się, probując zarostu na brodzie; do Heliodora, który
usiadł na kanapie) Słuchaj no, może by się ogolić?
HELIODOR Zdałoby się.
PAWŁOWA No, no, niech ino pan tak cięgiem jeździ, niech ino pan tak figuruje, to się tu
będzie dobrze działo!…
HELIODOR ( zapisując w notysce) Wyborna jest… ( do Pawłowej, wstając) Ale widzicie,
moja kobietko, przecież pan ma rozmaite interesa, musi jeździć tu i owdzie…
PAWŁOWA To nieprawda jest. Może siedzieć w domu, kiej mu dobrze…
HELIODOR No, ale przecie kawaler… A gdyby się chciał żenić?
IGNACY ( ciągnąc go) Cicho!… Daj pokój… To później.
PAWŁOWA ( patrząc niespokojnie panu w oczy) Oho! To dość na starość rogom rość! ( Heliodor
spiesznie zapisuje)
IGNACY Co ta głupia z rogami… Także wyjechała!… Lepiej cicho bądź i każ mi dać wody
do umycia.
PAWŁOWA ( ciągnąc go za rękaw, podczas gdy Heliodor jest przy biurku, z przymileniem,
smutno) Gdzie to pan jedzie?
IGNACY Dlaczego?
PAWŁOWA A, bo może znowu do Topolina?
IGNACY No to i cóż z tego?… Jaka ty dziwna jesteś… ( głaszcze ją ukradkiem)
PAWŁOWA ( smutnie) A bo tam pana zawdy coś ciągnie… Tutaj, w domu, co dzień, to pana
ino cień, a w Topolinie to wszystek…
IGNACY ( rozrzewniając się) Jaka ona do mnie przywiązana.
PAWŁOWA ( jak wyżej) Bo to może i prawda, co ten pan powiedział… ( żywiej) Żeby pan
miał tak zrobić, tobym!…
IGNACY Ale cicho, głupia… przecie ty wiesz… ( szepce jej do ucha, głaszcząc; po chwili)
No, no, idź, naszykuj wody…
( Pawłowa wychodzi na lewo)
SCENA IV
HELIODOR, IGNACY
HELIODOR ( po chwili odwracając się do biurka i widząc, że Ignacy stoi na środku sceny
zamyślony) Czy już nie jedziemy?
IGNACY ( ożywiając się) Ale skądże znowu… Jedziemy, jedziemy zaraz… Bardzo jestem
kontent z tego zdarzenia… Powiem, że miałem zamiar być najsurowszym i ukarać przykładnie
tę kobietę… ale na jedno słowo pani moich myśli… słuchaj no, czy dobrze będzie:
„pani moich myśli”?
HELIODOR Dosyć.
IGNACY Jak ty zimno to mówisz… Dziwna rzecz, że mój zapał nie oddziaływa nic a nic na
ciebie, duszeczko…
HELIODOR Nie oddziaływa, bo sztuczny… i powtarzam jeszcze raz, na nic się nie zda.
IGNACY Znowu!
HELIODOR Patrzałem dobrze na was spod oka, jakeście przed chwilą z sobą szeptali… Oj!
Ta Pawłowa…
IGNACY ( na stronie) Zdrajca! ( głośno) Ale cóż z tego… że ma pewne prerogatywy, które
zepsuły równowagę, wielkie rzeczy!… Jak cię kocham, rezonujesz, jak ktoś, co nie zna ludzi…
a jesteś literat… Widzisz!
HELIODOR Właśnie dlatego, że znam ludzi, widzę, co się dzieje; to pojmuję, że żądasz mego
wmięszania się dla pozbycia się jej, bo jesteś słaby i ślamazarny… Ale dlaczego, powziąwszy
to postanowienie, łudzisz ją jeszcze?
IGNACY Jak to łudzę?
HELIODOR O, tylko nie graj ze mną komedii, proszę cię… mam przecie oczy…
IGNACY ( po chwili, miękko) Więc cóż mam zrobić?
HELIODOR Działaj otwarcie, bez podstępów. Oddal ją natychmiast, a za wierną służbę wynagrodź,
wyposaż.
IGNACY ( po chwili, ponuro) Pójść, pójdzie sobie… ale pieniądze ciśnie mi pod nogi i zrobi
scenę… Ja ją znam.
HELIODOR Więc taki jest wasz stosunek? To co innego.
IGNACY Cóż chcesz, to samo tak jakoś przyszło.
HELIODOR Nie samo przyszło, tylko z własnej winy uwiązłeś po szyję i nie wydobędziesz
się tak łatwo z fałszywego położenia… chyba że…
IGNACY Że co?
HELIODOR Hm! Bóg wie, jak ci radzić… Powiesz, żem wariat… Bo to my wszyscy lubimy
się rządzić egoizmem…
IGNACY Egoizmem?… Ja, egoista!… Lubię cię…
HELIODOR Gdy nie troszczysz się o to, jak ona zniesie gwałtowne zerwanie stosunku, który
sam zawiązałeś, i myślisz tylko o sobie, zdaje mi się, że to jest czysty egoizm.
IGNACY Ale to łatwo mówić… Wiesz przecie, jakie są względy do zachowania…
HELIODOR Więc kiedy cię to nic nie kosztuje, to zerwij… a im prędzej, tym lepiej…
IGNACY ( na stronie) Diabła tam nie kosztuje… Żeby on wiedział!… ( chodzi; po chwili,
stając) Czy tylko tę radę miałeś przed chwilą na myśli?
HELIODOR Owszem, wprost przeciwną: ożeń się z nią.
IGNACY Czyś zwariował?
HELIODOR A widzisz, żeś egoista.
IGNACY Ale bój się Boga, palcami by mnie wytykali.
HELIODOR Mój drogi, większe mezalianse zdarzają się co dzień; na najohydniejsze spekulacje
matrymonialne patrzymy z pobłażaniem, a nawet nie odmawiamy im uznania. Twój
postępek byłby po prostu uczciwym… Zresztą, gdybyś się zajął jej wykształceniem…
IGNACY Ale literat jesteś, bujasz po obłokach.
HELIODOR Za winą musi iść pokuta, bratku.
IGNACY Jaka pokuta? Co za pokuta? Toć byśmy już wszyscy chyba musieli stać się pokutnikami…
Gadasz, nie wiedzieć co… Cóż, u diabła, przecież jesteśmy kawalerowie, nie panienki.
HELIODOR ( żartobliwie) Ha! Kiedy takie są twoje zasady, to chyba chcesz, żebym ci ją
zbałamucił, i tym sposobem dał pozór do zerwania.
IGNACY ( ironicznie) Dobra myśl, gdyby była do wykonania.
HELIODOR Jak to?
IGNACY Nic byś nie wskórał, duszeczko.
HELIODOR Tak pewny jej jesteś?
IGNACY Pewny czy niepewny, jest jeszcze druga kwestia.
HELIODOR Jakaż na przykład?
IGNACY ( ironicznie) Czy ty możesz być dla niej niebezpiecznym, duszko.
HELIODOR ( urażony) Za cóż mnie to już masz?
IGNACY Niby nie zgrubiałeś, jak ja… ale… przejrzyj się… jakoś tak… mając egzemplarz
do porównania… ( porównywa się w zwierciadle)
PAWŁOWA ( wchodząc z lewej strony) Ma pan już wodę.
IGNACY Idę.
HELIODOR ( jak wyżej) Zarozumialec jesteś.
IGNACY I to do tego stopnia, że zostawiam was samych bez obawy… ( na stronie) Nie może
strawić pigułki… ( idzie na prawo; przy drzwiach zatrzymuje się; do Heliodora) Nie przebierzesz
się, duszeczko?
HELIODOR Pojadę tak, jak jestem.
IGNACY ( śmiejąc się) Więc życzę szczęścia ( wychodzi na lewo)
SCENA V
HELIODOR, PAWŁOWA.
HELIODOR ( na stronie) Nie chodzi mi o to, ale dałbym wiele, żebym mógł mieć prawo
śmiać się z niego… ( po chwili) Zawsze sprobuję… choćby dla jego dobra… ( zbliża się do
Pawłowej, poprawiając okularów)
PAWŁOWA ( śmiejąc się) Hi, hi, hi… Po kiego licha pan zawdy ma na oczach te śkiełka?
( pokazuje palcem)
HELIODOR Po licha mam te śkiełka?… Żeby lepiej widzieć ciebie…
PAWŁOWA To pan lepiej widzi bez nie?
HELIODOR Naturalnie Ś po cóż bym nosił?
PAWŁOWA Bo ja mówiłam, że kto ślepy, to i tak ślepy, choć to założy, a śkiełka to nie od
tego, żeby widzieć lepiej, ino żeby się oczy nie psuły.
HELIODOR ( zawsze poważnie) Słuszna uwaga… Wiesz co, moja kobietko, tak jesteś dowcipna,
że mam ochotę wyściskać cię za to… ( przysuwa się)
PAWŁOWA ( zasłaniając się) A panu skąd się wzięło?… Taki pan był dotychczas spokojny…
HELIODOR Skąd mi się wzięło? Ja sam nie wiem… Pewno jakem ci się bliżej przypatrzył…
( posuwa się ku niej)
PAWŁOWA ( jak wyżej) No, no… Niech się pan obędzie tymczasem…
HELIODOR Bierze mnie ochota pocałować cię.
PAWŁOWA Niech ino pan da pokój… To nieładnie na takiego pana.
HELIODOR Cóż to nieładnego?
PAWŁOWA ( patrząc nań z politowaniem) Boże kochany, pan też zdatny do umizgów…
HELIODOR ( na stronie) Cóż u diabła we mnie takiego… Chyba się umówili…
PAWŁOWA ( jak wyżej) Rychtyg jak Żyd do wiązki siana.
HELIODOR A to porównanie oryginalne… I dlaczegoż to?
PAWŁOWA Taki pan biedny, bledziuchny.
HELIODOR ( urażony) Biedny, bledziuchny… Otóż, żeby cię przekonać… ( chce ją objąć w
pół)
PAWŁOWA ( rezolutnie) No, no, bez tego wszystkiego… Bo jeszcze pana zdyfamuję i będzie
nieładnie…
HELIODOR ( na stronie, tracąc odwagę) Zdyfamuje mnie! ( po chwili, na stronie) Najwidoczniej
więcej zyskam notując jej jędrne wyrażenia… ( dobywa książeczkę) To „Żyd do wiązki
siana” było kapitalne. ( siada przy biurku) Więc powiadacie, moja kobietko, że to nieładnie
być bladym?
PAWŁOWA To ino po szlachecku ładnie tak blado, ale u nas to nie…
HELIODOR ( zapisuje) Nie wiedziałem o tym…
PAWŁOWA A zresztą, czy w szlacheckim stanie, czy w kujawskim, to zawdyk szykowniej,
kiej człek tłusty.
HELIODOR Czy w szlacheckim, czy w kujawskim… ( zapisuje) A wasz Paweł jaki był…
Czy także tłusty?
PAWŁOWA E, gdzie tam, wyglądał jak szczypa… wypisz, wymaluj, na pana podobny…
( wskazuje na niego)
HELIODOR ( krzywiąc się) To pochlebnie dla mnie! Widzicie, a jednakeście go kochali.
PAWŁOWA A panu kto to powiedział? Właśnie, że nie.
HELIODOR A poszliście za niego.
PAWŁOWA A boć mię ludzie tak zgłupili… Miałam wej takiego chłopaka kiej malowanie,
taki był szykowny, zawdyk czerwony na gębie, a takie oczy miał śmieszne… Z samej postury
każdemu się podobał.
HELIODOR ( zapisując śpiesznie) Postury…
PAWŁOWA A jaki był filozof!
HELIODOR Filozof!… Co u diabła… Jak to filozof?
PAWŁOWA Ano filozof… Taki ucieszny, krotofilny… ( Heliodor zapisuje) A jaki przyścipny
do wszystkiego!
HELIODOR ( jak wyżej) Przyścipny… ( na stronie) A, to trzeba stenografa.
PAWŁOWA Zapewne! I do Boga, i do ludzi… A jakem się w karczmie zeszli, to hulsztyki
takie wyprawiał, że się każdy nie mógł napatrzeć… Oj! Asystował mi, oj, asystował, oj,
szeptał do onego ucha… ale ojciec z matulą i wszyscy ludzie, jak mi zaczęli brechtać,
kłaść w głowę: a to żeń się z Pawłem, niczego przy nim nie ułakniesz, będziesz chodzić w
samych niedwabiach… tak mię też i przerobili na swoje…
HELIODOR ( pisząc ciągle) Żeście usłuchali…
PAWŁOWA Bogać to człowiek przenikniący, żeby naprzód wiedział, co źle, a co dobrze…
chociaż to powiedają, że każdy wdowiec, to jak pies do owiec…
HELIODOR ( jak wyżej) Więc to był wdowiec?
PAWŁOWA A bogać co! I miał trzy córki, tyle już prawie, co ja; jedna była najstarsza, druga
wej średnia, a trzecia najmłodsza.
HELIODOR ( jak wyżej) Nie może być!
PAWŁOWA ( płacząc) Bodaj on z piekła nie wyjrzał, śleporód, za mnie, biedną sierotę!
HELIODOR ( jak wyżej) Więc nareszcie umarł?
PAWŁOWA ( szlochając) Dopiero na jesieni… Będzie temu ze trzy kwartały…
HELIODOR ( śmiejąc się) Dopiero!
PAWŁOWA ( jak wyżej) Taki był zgęziały, że ino miał klapnąć, ledwie łaził, ady jednak żył
kilka lat… Ale nie mogłam z nim wysiedzieć i dawno rozeszlim się z kupy… Jakem się
żeniła, mój duch zaraz przeczuwał, że to tak będzie.
HELIODOR ( pisząc) Może was bił?
PAWŁOWA E, żeby, toby nic nie było. Toć to powiedają, że jak chłop kobiety nie bije, to w
niej wątroba gnije…
HELIODOR ( jak wyżej) Tego nie słyszałem…
PAWŁOWA I że każda dopiero dobra, jak ją bez dziesięć progów przewlecze…
HELIODOR ( notując pilnie) Ale on was nie włóczył?
PAWŁOWA E, gdzie tam… On był taki nijaki… Jak przyłaził do mnie, kiej się miał żenić, to
bywało, on nic nie mówi i ja nic nie mówię… siedziemy kiej dwa samsony.
HELIODOR ( jak wyżej) Więc to był niezły jakiś człowieczyna…
PAWŁOWA Toć… taki, do niczego… Ino tym jego córuchnom byłam na zawalisku…
Wszystkie trzy takie tarachy, trzepaki, cud boski wyrabiały, już mi się nieraz w głowie
kołowrociło Ś a najbardziej najstarsza, niezawarte piekło z nią miałam… silna zapieka, a
nygus! za gruby koniec nie wzięła, ino letki chlebek jej pachniał… Co dzień, bywało, wybryńduje
się, ustroi, dwie watówki wetknie na się, żeby była rzęsista, i dalej do karczmy Ś
po całych dniach się wałęzgała Ś a na mnie bij zabij, jak to bywa, że kto sam w piecu lega,
to kogo ożogiem sięga.
HELIODOR ( jak wyżej, na stronie) A to skarbnica niewyczerpana.
PAWŁOWA Cóż! Ja tam panu tak tylko z trzeciego powiedam, ale żebym tak wszystko popowiedała…
HELIODOR Mówcie, mówcie, moja Pawłowa… Tak dobrze mówicie…
PAWŁOWA Nie mówię, ino powiedam… Mówić, to, o co komu… jak to pan zaraz przekrętnie
powie…
HELIODOR ( zapisując) Wszystko jedno Ś powiadajcież dalej…
PAWŁOWA E, co tam, bądź co powiedać… Pan się jeszcze wyśmieje…
HELIODOR Ale gdzież tam, owszem, żałuję was… Więc powiadacie, że tak wam te pasierbice
dokuczały…
PAWŁOWA Bogać nie, a najbardziej najstarsza… nic, ino owe grajatyki, owe tańce, ostatni
grosz czasem wyniesła do karczmy Ś choć ciała urznąć, a duszę posilić; a mnie nie wolno
było do niczego; i co miałam chodzić w niedwabiach, to na wszystko musiałam ino patrzeć
z daleka, jak ona gapa w gnat.
HELIODOR ( zapisuje z admiracją) Jak gapa w gnat! Co to za dosadność!
PAWŁOWA Ale czekajcie! Dłużej mojego ubóstwa niż czyjegoś państwa…
HELIODOR ( jak wyżej) No, a cóż się zrobiło z tym waszym pierwszym, co to był czerwony
na gębie… ( zaglądając do notat) i przyścipny…
PAWŁOWA I on nic potem, choć pisał się takim przywiązaniem. Świadomo Bogu i ludziom,
że płakałam za nim, o on, śleporód, nie wyszło trzy miesiące, ożenił się z drugą. Te mężczyzny
to nie uszły psa.
HELIODOR ( jak wyżej) Wszędzie i zawsze jedna historia.
PAWŁOWA I jeszcze wziął taką sztabę, chałdygę, że Boże zmiłuj się… Do karczmy, bywało,
jak wlezie, to stoi, kiej zatyka.
HELIODOR ( jak wyżej) Dlaczego?
PAWŁOWA A bo nikt jej nie chciał wziąść w taniec; miała odbyt rychtyg kiej śledziowa
główka w Wielgą Niedzielę.
HELIODOR ( jak wyżej) I żyją z sobą dobrze?
PAWŁOWA A toć jest dzieci kiej u Żyda czapek… ( po chwili, z płaczem) A ja wyszłam kiej
panna z tańca… ni dziewucha, ni wdowa, ino ludzka obmowa… ( płacze) O mój Boże, mój
Boże!
HELIODOR No, przecie teraz już jesteście naprawdę wdowa, a przy tym trafiliście na dobrego
pana, nieprawdaż?
PAWŁOWA ( przestawszy płakać) Toć zapewne, że dobry.
HELIODOR I mnie się zdaje, że wam u niego lepiej, niż żebyście byli poszli za tego swojego
z czerwoną gębą.
PAWŁOWA Jakby pan wiedział. Co się mam zapierać.
HELIODOR ( wstając) A nie wywdzięczacie mu się za jego dobre… Widziałem sam nieraz,
że robicie mu na złość, nie słuchając go, on każe tak, a wy siak.
PAWŁOWA ( naiwnie) Ja go i tak kocham…
HELIODOR ( na stronie) Masz tobie, to już widzę, dalej zaszło niż myślałem… ( głośno) No, a
powiedzcież mi, jak będzie, gdy się ożeni…
PAWŁOWA A jemu co po żonie?
HELIODOR No, jużci, nic by dziwnego nie było… kawaler, ma majątek…
PAWŁOWA Niech pan tak nie gada, bo mi zaraz markotno…
HELIODOR Ale widzicie, moja kobieto, musicie sobie wyperswadować, że to jednak kiedyś
do tego przyjść może… i przyjdzie z pewnością… Powinniście mieć rozum i nie sprzeciwiać
mu się…
PAWŁOWA ( po chwili, wybuchając płaczem) To kochanie, śleporód, to gorsze kiej choroba…
Na chorobę są leki, a to jak człowieka ogarnie, to rady sobie dać nie może…
HELIODOR ( na stronie) U! źle… skłonna do płaczu… jeżeli z nim często używa tej broni, to
padam do nóg… on taki mazgaj… ( głośno) Czegoż płaczecie u licha?
PAWŁOWA A bo mi tak jakoś matyjaśnie!
HELIODOR ( biorąc notyskę) Jak to, matyjaśnie?
PAWŁOWA A bo to pan nie rozumie?… Czy nieprzyjemnie, czy dziwacznie, czy matyjaśnie,
to wszystko jedno… ( płacząc znowu) Wolałabym wej zaraz śmierci pozbyć, niż cobym
miała tego doczekać.
SCENA VI
HELIODOR, PAWŁOWA; IGNACY wystrojony z parafiańska, w tużurku, wchodzi triumfalnie
z lewej strony.
IGNACY No, jestem!… ( idzie do zwierciadła i zakręca wyczernione wąsy; ogląda się i spostrzega
Pawłowę) A ty czegoś znowu beczała?
PAWŁOWA ( z uśmiechem zza łez, patrząc na niego z uwielbieniem) I nie mają to panny wej
pana kochać!
IGNACY ( zadowolony do Heliodora) Patrz, jak ona mi oddaje sprawiedliwość! ( głaszcze ją
po twarzy, ona tuli jego rękę do ust i całuje; do Heliodora, szyderczo) No i jakże ci poszło?
HELIODOR Doskonale.
IGNACY No, no gadaj!
HELIODOR Mam pełno notat.
IGNACY Chyba, to co innego… O! Ona jest niewyczerpana… a prawda, że dowcipna, co?
( głaszcze Pawłowę)
PAWŁOWA ( po cichu, błagalnym tonem) Gdzie pan jedzie?
IGNACY ( spotkawszy jej spojrzenie, na stronie) Żal mi jej… ( głośno) Gdzie… gdzie… z
wizytą…
PAWŁOWA ( jak wyżej) Tak się pan wystroił, to pewno do Topolina…
IGNACY No, chociażby tak, to cóż?
PAWŁOWA Pan cięgiem tak jeździ, a ja tu sama ostaję, kiej utrapiona…
IGNACY Ale dajże mi pokój.
PAWŁOWA Jak pan wyjedzie, to przecie ani Boże daj powrócić, zaraz długo w noc siedzieć…
IGNACY ( głaszcząc ją) Ale gdzież tam, powrócę wcześnie… ( do Heliodora) No, jedźmy…
HELIODOR ( cicho) Słuchaj, Ignacy, lepiej dajmy pokój, bo się to na nic nie zda.
IGNACY O, nudny jesteś.
HELIODOR ( jak wyżej) Przepowiadam ci, że, czy chcesz, czy nie chcesz, skończy się na
tym, że zrobisz tak, jakem ci radził.
IGNACY Sam nie wiesz, co gadasz, duszeczko… No, służę ci… ( wyprawia go naprzód,
oglądając się mimo woli na Pawłowę, z progu ostrożnie przesyła jej od ust pożegnanie, a
widząc, że ona niby tego nie uważa, woła po cichu) Marysia, pst! Marychna!
PAWŁOWA ( dąsając się) Nie potrzebuję… ( po chwili, nagle podbiega i ciągnie go na przód
sceny) A to kto widział, tak się żegnać z daleka… ( rzuca mu się na szyję)
IGNACY ( zakłopotany, oglądając się na drzwi) Głupia, pognieciesz mi gors… będę wyglądał
Bóg wie po jakiemu…
PAWŁOWA ( namiętnie) Ja pana i tak kocham!
IGNACY ( jak wyżej) Jeszcze kto zobaczy…
PAWŁOWA ( z wyrzutem) Jak się to pan wej będzie wstydził!
IGNACY ( jak wyżej) No, już dosyć… bądź zdrowa, bo tamten czeka…
PAWŁOWA ( przymilając się) A wróci pan dzisiaj?
IGNACY Ale wrócę, mówiłem ci… Cóż, u diabła, nie wierzysz mi…
PAWŁOWA ( unosząc się) Bo pan taki faryzeusz, taki przedajbóg!… co innego pan gada, a
co innego ma na myśli…
HELIODOR ( we drzwiach, w okryciu i kapeluszu) No, jedziemy, czy nie?
IGNACY ( zakłopotany) Krawat mi poprawiała… ( wychodzą)
SCENA VII
PAWŁOWA ( sama) Jak odejdzie i tak sama wej ostanę, to nie mam wskórania, tak mi jakoś
tęga… ( śpiewa, porządkując po pokoju)
Płynie woda po kamieniach
W dolinie,
Oj, przykrzy się bez Jasieńka
Dziewczynie;
Kaj ty mi się, kochaneczku,
Obracasz,
Że tak długo do twej Maryś
Nie wracasz?
Oj, żebym ja ptasich skrzydeł
Dostała
I Jasieńka, gdzie pojechał,
Dognała,
Oj, skryć by się chciał przede mną
Daremnie.
Zobaczyłabym, czy tęskni
Beze mnie.
A jeśli on nie dba o mnie
Mój Boże,
Wrócę do dom, w zimny grób się
Położę.
Może z grobu nieszczęśliwa
Zobaczę
Że on za mną, chociaż wtedy,
Zapłacze.
Już mi mój jankluz powieda, że on tam niedarmo jeździ… Mój Boże, mój Boże, biedna ja
sierota…
SCENA VIII
PAWŁOWA, GRZEMPIELESKI.
GRZEMPIELESKI ( wchodząc z prawej strony, z inną miną niż w drugiej scenie). Pojechali
sobie… Pani Pawłowa teraz sama…
PAWŁOWA ( zamyślona) To i cóż z tego?
GRZEMPIELESKI Nic… tylko, że to już, ma się rozumieć, parę godzin od obiadu, więc
zdałoby się pomyśleć względem podwieczorku.
PAWŁOWA ( ruszając ramionami) Nie wiem, co się pan Grzempieleski tak teraz w to jadło
włożył Ś cięgiem jeść i jeść.
GRZEMPIELESKI ( siadając na kanapie) Moja pani Pawłowa… Przecież to, jak się mówi,
człowiek na to je, żeby żył, czyli raczej na to, żeby jadł; więc tedy, ma się rozumieć, jak je,
to żyje, a im lepiej je, tym lepiej żyje… to każdy wie…
PAWŁOWA Ady i ja wiem, że pan aby na dobre jadła patrzy…
GRZEMPIELESKI Ale jak dostanę kawy z gęstą śmietanką, to coś powiem.
PAWŁOWA Zawdy pan Grzempieleski chce ino tej śmietanki gęstej… ady pan już i tak tłusty
kiej lepa…
GRZEMPIELESKI Ale coś powiem i, ma się rozumieć, ciekawego…
PAWŁOWA Co takiego? Czemuż pan Grzempieleski nie gada?
GRZEMPIELESKI A kawa?
PAWŁOWA Toć się już grzeje… zaraz będzie… Ale pan cygani…
GRZEMPIELESKI Broń Boże! Ma się rozumieć, powiem, jeśli mi będzie smakowała.
PAWŁOWA Oj, szpekulantny pan Grzempieleski, oj, szpekulantny! Oj, mądry! ( wychodzi na
prawo)
SCENA IX
GRZEMPIELESKI ( sam; wstaje) Zapewne, że szpekulantny i mądry… Muszę, ma się rozumieć
z nią dziś skończyć… Trzeci rok tu już jest musiała coś uciułać… Trzeba kuć żelazo,
póki gorące… ( idzie do biurka) Warto by wypalić cygarkę… Stary może gdzieś zostawił…
( szuka pomiędzy papierami) Akurat są dwie… jedną trzeba zostawić dla niepoznaki… albo
nie, wezmę obie… Jak nie będzie miał na oczach, to, ma się rozumieć, sam nie przypomni…
O, i papierosy są… ( bierze kilka; przegląda rejestra, notatki, niektóre chowa do
kieszeni)
SCENA X
GRZEMPIELESKI, PAWŁOWA.
PAWŁOWA ( niosąc kawę i chleb z masłem) Co tam pan Grzempieleski grzebie na biurku,
nie widzieć czego… Pan, jak pozna, to się będzie jadowił…
GRZEMPIELESKI Nic nie szkodzi… pani Pawłowa, ma się rozumieć, go umityguje.
PAWŁOWA Ale kiej nie potrzeba… Co tu leży, to niech sobie leży.
GRZEMPIELESKI ( zasiadając do kawy, na stronie) Mrucz sobie, mrucz… ( zapija i zajada
łakomo)
PAWŁOWA ( na stronie) Ciekawość, co on ma mi powiedzieć. ( kręci się)
GRZEMPIELESKI ( spoglądając na nią spod oka) Hm, hm!
PAWŁOWA Co?
GRZEMPIELESKI ( z pełnymi ustami) O, jak to pani Pawłowa chciałaby się prędzej dowiedzieć.
PAWŁOWA Ja tam nie ciekawa.
GRZEMPIELESKI Albo to prawda! Co by to za kobieta była?
PAWŁOWA No, no, lepiej, co pan Grzempieleski ma na myśli, niech psom ciśnie.
GRZEMPIELESKI Szkoda by było, boby się pani Pawłowa nie dowiedziała.
PAWŁOWA To nie!
GRZEMPIELESKI Ha, kiedy nie, to nie!
PAWŁOWA Z panem Grzempieleskim to jakby w farynę grał… Ani raz do rychtu nie można
przyjść…
GRZEMPIELESKI ( skończywszy jeść i wstawszy) No, niech tam! Powiem… ale, ma się
rozumieć… ( kryguje się, chrząka) Hm, hm… niech pani Pawłowa zgadnie…
PAWŁOWA Bogać to człowiek przenikniący, żeby mógł zgadnąć.
GRZEMPIELESKI Oto mam dla pani Pawłowej kawalera.
PAWŁOWA A mnie co po kawalirach?
GRZEMPIELESKI Pani Pawłowa inaczej gada, a inaczej by rada… Przecie teraz, kiedy, ma
się rozumieć, już prawie rok jak nieboszczyk umarł i żałoba wychodzi, toć przecie… Jak
się nazywa… Com chciał mówić… ( na stronie) Wcale się nie cieszy… Co to jest?
PAWŁOWA No i co takiego?
GRZEMPIELESKI Że kiedy ręce rozwiązane, toć tak nie zostaniecie… A kawaler, ma się
rozumieć, gdyby lala…
PAWŁOWA I jaki to kawalir?
GRZEMPIELESKI ( z gracją) A to ja!
PAWŁOWA Pan Grzempieleski! ( śmieje się, patrząc na niego) To też dopiero!
GRZEMPIELESKI ( na stronie) Śmieje się, to, ma się rozumieć, dobry znak… ( po chwili)
Widzi pani Pawłowa, ja tak sobie myślę; ożeniemy się, pani Pawłowa ma łaski u dziedzica,
to ja zostanę, ma się rozumieć, rządcą, a pani Pawłowa będzie sobie panią Grzempieleską i
panią rządczynią… co?
PAWŁOWA ( zamyślona) Ho, ho, rożenki strugać, a ptaszki w lesie!
GRZEMPIELESKI Cóż by to złego było?… Czy to nie mogę być rządcą?… Jestem, ma się
rozumieć, piśmienny…
PAWŁOWA ( jak wyżej) Wielkie rzeczy! Kto się zna na piśmie, ten się najbarzej do piekła
ciśnie.
GRZEMPIELESKI Ja wiem, że niewielka rzecz, bo pani Pawłowa, chociaż niepiśmienna, ale
ma więcej rozumu w głowie niż, ma się rozumieć, niejeden w tym małym palcu… Ale jak
się takich dwoje mądrych pobierze, to, ma się rozumieć, będzie mąż i żona, aż miło… czy
nieprawda?
PAWŁOWA ( śmiejąc się) Wie dziad i baba, że w niedzielę święto… A toć nie co, ino mąż i
żona.
GRZEMPIELESKI ( na stronie, ucieszony) Zgadza się!… ( przysuwając się) Więc, ma się rozumieć,
zgoda!
PAWŁOWA ( odsuwając go) Obędzie się cygańskie wesele przez marcypanu…
GRZEMPIELESKI Jak to! Nie chcecie?!… A to dlaczego?
PAWŁOWA O! Dajcie mi ta pokój… Moje sumienie tego nie skazuje, i basta!
GRZEMPIELESKI A to dlaczego?
PAWŁOWA ( zniecierpliwiona) Dlaczego, dlaczego Ś no, dlatego, że nie! ( zabiera szklankę
itd. po kawie i wychodzi na prawo)
GRZEMPIELESKI ( sam) Niechże cię siódma skóra zaboli!… Ostatnia kompromitacja mię
ogarnęła… Czekaj, babo, nie daruję ci!… ( do wracającej Pawłowej) Niech się pani Pawłowa
lepiej namyśli póki czas, bo jak dziedzic się ożeni i dziedziczkę do domu sprowadzi,
to pani Pawłowa nie będzie długo tu popasać…
PAWŁOWA ( rozirytowana) A ty skąd wiesz o tym? Widzisz go, będzie plotki znosił! Pan się
żeni, to żeni, a komu to zasię do tego!
GRZEMPIELESKI ( cofając się) No, no, ostrożnie, bo mi oczy wydrapiecie Ś a ja, ma się
rozumieć, chciałbym się jeszcze przypatrzeć, jak będziecie się wynosić z manatkami… ( po
chwili) No więc, ostatni raz, zgoda między nami czy nie?
PAWŁOWA ( na pół z płaczem) Niech pan Grzempieleski idzie sobie z Panem Bogiem i da
mi święty pokój.
GRZEMPIELESKI Nie, to nie Ś niech was tam pies płacze, bo ja nie będę… Ale wyjdziecie
źle na tym, przepowiadam… ( spojrzawszy w okno) Oho! Patrzcie państwo, jak to tu wali
prosto gubernantka z Topolina… To się coś święci nie na żarty… ( wychodzi spiesznie
drzwiami na prawo; odwracając się z progu) Radzę się jeszcze namyśleć…
( Pawłowa, która także przyszła do okna, opiera na nim głowę i płacze po cichu)
SCENA XI
PAWŁOWA, PANNA EULALIA.
EULALIA ( wchodzi głębią) Korzystałam z tego, że Klotylda wyjechała na parę godzin do
prezesowej i wymknęłam się niby na spacer… ( gadatliwie, chodząc po scenie) Muszę się
rozmówić z panem Ignacym i skończyć raz… Byle tylko zdobył się na krok stanowczy, to
interes już zrobiony. Klotylda nie jest od tego.
PAWŁOWA ( u okna) Co ona tu będzie tak spacerować i murgotać… ( otarłszy oczy, przybliża
się i przygląda jej się)
EULALIA Boże kochany, co to za nieznośne stworzenia ci starzy kawalerowie; zdawałoby
się, że powinni być kuci na wszystkie cztery nogi, tyle przeszedłszy… Gdzie tam!… Ten
na przykład, jak malowany, ani be ani me Ś ust przy Klotyldzie nie umie otworzyć, jak
Bozię kocham… Co to za różnica od nas, panien dojrzałych… ( spostrzega się) Bodajże
cię, wymknęło mi się… ( do Pawłowej) Moja dziewczyno, jest pan?
PAWŁOWA Dziewczyno! Kto pani powiedział, że ja dziewczyna!… Ja taka dziewczyna, jak
i pani…
EULALIA ( z godnością) Jestem panną, rozumiesz?
PAWŁOWA Kaduk tam wiedział!… Ja jestem sobie kobieta jak się należy… wdowa.
EULALIA A więc moja kobiecino, jest pan?
PAWŁOWA Nie ma.
EULALIA Nie ma! Co za szkoda! Gdzież pojechał?
PAWŁOWA Katać ja go patrzę, gdzie jeździ.
EULALIA ( na stronie) Zaczekam… może pojechał tylko do Topolina i zminęliśmy się w
drodze, bo udałam się umyślnie przez lasek… ( znowu chodzi) Skoro Klotylda jest gotowa,
kolczyki jakbym miała w kieszeni… A może i co więcej oberwę Ś może wtenczas nareszcie
ten zdrajca, Anastazy, przestanie się wahać i klęknie przede mną… Głupiec!… Za błogosławieństwo
boskie powinien by sobie uważać pozyskanie za żonę kobiety takiej jak
ja!… Mężczyźni są ślepi, jak Bozię kocham… ( do Pawłowej) Moja kobieto, czego się tak
na mnie patrzysz?
PAWŁOWA Przecie nie schowam oczu do kieszeni.
EULALIA ( na stronie) Uu! Ma gębę od ucha do ucha… ( głośno, obrażonym tonem) Co? Jakeś
powiedziała?
PAWŁOWA Świat nie po temu, żeby powtarzać dwa razy głuchemu.
EULALIA ( na stronie) Impertynencję mi gada, chce mnie się pozbyć, jak Bozię kocham… To
pewno ta, co o niej słyszałam… ( przygląda się) Fe! to gust dopiero!… Jacy ci mężczyźni…
PAWŁOWA Co mi się pani będzie tak przyglądać?
EULALIA Samaś powiedziała, że nie można schować oczu do kieszeni.
PAWŁOWA A to pani słyszała, a pytała się drugi raz…
EULALIA ( na stronie) Jak Bozię kocham, irytuje mnie… Jednak trzeba by ją wymiarkować…
a w razie potrzeby ugłaskać… Może ona tu więcej znaczy, niż ja myślę… ( po
chwili głośno) Moja kobieto, macie dobrego pana, prawda?
PAWŁOWA Nie byłam tam, gdzie prawdę rozdawają.
EULALIA ( na stronie) Świętej cierpliwości trzeba, jak Bozię kocham… ( głośno) Musi tak
być, bo wszyscy na parę mil wokoło powtarzają, że dobry…
PAWŁOWA Jak dla kogo…
EULALIA Kiedy dla wszystkich dobry, to tym bardziej dla was…
PAWŁOWA Jaki jest, to jest, co komu do tego.
EULALIA Już ja wiem, wiem, jakbym patrzała, ale też myślę, że mu za to dobrze życzycie i
że chcielibyście, żeby mu było jak najlepiej.
PAWŁOWA Albo mu to źle?
EULALIA Zawsze, widzicie, szkoda, że taki człowiek, co ma i majątek, i jeszcze żwawy, tak
najlepsze lata marnuje na kawalerstwie Ś ludzie powiadają, że żyje jak pustelnik i że brak
mu nieraz najniezbędniejszych wygód…
PAWŁOWA Ten głupi, co to powiedział, i ten, co powtarza.
EULALIA ( na stronie) Jak Bozię kocham, nieznośna baba… ( głośno) Czy to prawda, czy nie,
zawsze szkoda, że się nie żeni… ( po chwili, poufnie) A i wy byście lepiej na tym wyszli.
PAWŁOWA ( na stronie) Widzita! Jaki to faryzeusz… ( głośno) A to jakim sposobem?
EULALIA Już ja bym w tym była.
PAWŁOWA Ale ciekawość, co to wej pani do tego?
EULALIA Widzicie, życzę mu dobrze i chciałabym go uszczęśliwić, łącząc z osobą, którą
kocha.
PAWŁOWA ( na stronie) Czekaj, zaraz ty tu zapomnisz języka w gębie… zmyślę, ale niech
tam! ( głośno) I komu to tak pani rajfuruje?
EULALIA ( ze zgrozą) Rajfuruje!
PAWŁOWA Może komuś z Topolina?
EULALIA Komuś z Topolina! A wy skąd to wiecie?
PAWŁOWA Tak sobie pomyślałam… bo jeszcze dzisiaj słyszałam, jak powiedział mój pan
do tego pana, co tu siedzi, że tam jakaś gubernantka ząbki sobie na niego ostrzy.
EULALIA Guwernantka! Kto to mówił? Kiedy mówił?
PAWŁOWA Ady powiedam, że mój pan.
EULALIA ( na stronie) On to mówił!… Co to znaczy? Jak Bozię kocham, nic nie rozumiem.
PAWŁOWA ( na stronie) Widzisz, jak to ta mruczysz!
EULALIA I cóż więcej mówił?
PAWŁOWA A cóż? Śmiał się.
EULALIA Śmiał się!
PAWŁOWA Powiedział: Ś Czy ona myśli, że ja oczu w głowie nie mam?
EULALIA Oczu w głowie!
PAWŁOWA Ale nawet nie śmiem dalej powiedać.
EULALIA ( chwytając ją za rękę) Mówcie, mówcie wszystko… wysłucham mężnie.
PAWŁOWA Bo jeszcze pani powtórzy komu, abo co.
EULALIA Nikomu, jak Bozię kocham!
PAWŁOWA Powiedział do tego pana, co tu siedzi: Ś A tobym się opatrzył! Babsko stare kiej
świat…
EULALIA Kto babsko stare?
PAWŁOWA A juścić ta gubernantka… A do mnie rzekł: Ś Nie bój się, abo mi to z tobą źle,
żebym się miał żenić.
EULALIA O zgrozo!
PAWŁOWA A jakbyś zobaczyła… ino że ja jej nie znam… że ten stary klak tu jedzie, to daj
mi zaraz znać, żebym się schował przed nią.
EULALIA Stary klak!… Kto stary klak?
PAWŁOWA A jużci ta…
EULALIA ( zatykając jej usta) Nie mów!… Profanacja!… ( na stronie, w poruszeniu) Stary
klak!… Ja!… ( spostrzegając wchodzących: Ignacego i Heliodora, mdleje) Ach! ach! ach!
SCENA XII
HELIODOR, PAWŁOWA, IGNACY, EULALIA.
IGNACY Panna Eulalia! Co się tu dzieje?
PAWŁOWA Abo ja wiem?
IGNACY Co jej się stało?… Zemdlała!
PAWŁOWA Co jej ta będzie! Złego licho nie weźmie.
IGNACY Musiałaś jej tu coś powiedzieć… niezawodnie! Głupstw nagadałaś… Zemdlała
naprawdę!… Jeszcze mi tu zachoruje albo umrze.
PAWŁOWA Olaboga! Nie zrobiłaby się w niebie dziura, ino na ziemi góra.
IGNACY Trzeba ją ratować. ( cuci ją) Dawaj wody… prędzej!…
( Pawłowa przynosi karafkę i leje na Eulalię)
EULALIA ( spazmując) Ach! ach! ach!
IGNACY Bójcie się Boga, może by rozsznurować.
EULALIA ( jak wyżej) Ach! ach! ach!
PAWŁOWA Zaraz ja ją tu roztrzyźwię… ( krzyczy jej w ucho) Trrr…
EULALIA ( zrywając się) Ach! Cóż za nieznośna baba! ( wierci palcem w uchu)
IGNACY ( chcąc ją wziąść za rękę) Na Boga, co się stało?… Panno Eulalio!
EULALIA ( odskakując) Idź pan sobie… Nie dotykaj się mojej ręki… ( Ignacy, nie rozumiejąc,
patrzy po wszystkich; gwałtownie) Jesteś pan niegodziwiec, potwór! Bałamucić dwie
kobiety, a potem je obgadywać!
IGNACY ( osłupiały) Dwie kobiety!
EULALIA Co mówię dwie… trzy kobiety… ( gestem dramatycznym wskazując Pawłowę,
ironicznie) Bo i to, jak się przekonałam, jest przedmiot twoich westchnień i czarnych machinacyj.
IGNACY Ale jak panią poważam…
EULALIA Nie zaklinaj się pan!… Wiem wszystko… Stary klak!
IGNACY ( oburzony) Ja, stary klak!
HELIODOR ( na stronie, śmiejąc się) Uderz w stół, nożyce się odezwą.
EULALIA O! Zemszczę się, nie daruję!… Klotylda wszystko wiedzieć będzie!… Dowie się,
że o włos nie stała się ofiarą najobłudniejszego z świętoszków!… Dowie się, w kim ma
szczęśliwą rywalkę…
IGNACY ( zniecierpliwiony) Jaką rywalkę, do milion diabłów!
EULALIA ( majestatycznie) Diabłami sadzi!… O, dobrana z was będzie para… ona także to
potrafi… możecie sobie dać buzi… dalej!… przy mnie!… nie żenujcie się!… owszem!
będę miała więcej co opowiadać…
IGNACY ( trzęsąc się z gniewu, do Pawłowej) Gadaj mi, co się tu stało!
( ta się odwraca, skubiąc fartuch z figlarną miną)
EULALIA Co się stało? To się stało, że nie potrzebuję pańskich kolczyków… Dostanę je od
Klotyldy, gdy jej powiem, że mi je pan ofiarowałeś za pomaganie mu do schwycenia jej w
swoje sieci… Ale wybij ją pan sobie z głowy, bo ( uroczyście) jakem Eulalia Trajkotkiewiczówna…
tu mi włosy na dłoni wyrosną, jeżeli pan ją dostaniesz… A d i e u! Uniżona sługa!…
( wychodzi drzwiami w głębi; odwracając się z progu) Do prędkiego niewidzenia
się!… Potwór!… ( wychodzi)
SCENA XIII
PAWŁOWA, IGNACY, HELIODOR.
IGNACY ( po chwili osłupienia, do Pawłowej) Tyś pewno jej co tu nagadała.
PAWŁOWA Nagadałam, to nagadałam Ś niech pan będzie kontent, że sobie odeszła… ( odchodzi
ku drzwiom na prawo)
IGNACY Ale co? Ja muszę wiedzieć!
PAWŁOWA ( figlarnie) Nie powiem… Niech pan jedzie do Topolina i zapyta jej się.
IGNACY Ta kobieta do wściekłości mię przyprowadzi… ( przyskakuje do niej z zaciśniętymi
pięściami) Powiesz, czy nie?
PAWŁOWA Nie powiem! ( wybiega na prawo)
IGNACY Niegodziwa!… ( wybiega za nią)
SCENA XIV
HELIODOR ( sam; po chwili) O b s t u p u i!… Teraz widzę, że sama da sobie radę i sprowadzi
rozwiązanie, jakie mu przepowiadałem… ( słychać za sceną krzyki Ignacego i płacz
Pawłowej: - O mój Boże! Mój Boże! Laboga, rety!) Ale tymczasem on ją tam chyba zabije!…
Wyleciał za nią wściekły… ( chce iść za nimi, a wtem tymi samymi drzwiami wchodzi
Ignacy, ciągnąc za sobą płaczącą Pawłowę)
SCENA XV I OSTATNIA
PAWŁOWA, IGNACY, HELIODOR.
PAWŁOWA ( zanosząc się od płaczu) O mój Jezu, mój Jezu! Laboga, rety!… Pan mię jeszcze
zabije… Ratujta ludzie!
HELIODOR ( odciągając Ignacego) Mój kochany, zastanów się, przekonaj się najprzód, jak
było…
IGNACY Dajże mi pokój!
PAWŁOWA ( jak wyżej) O mój Boże! Mój Boże!
HELIODOR Nie pozwolę na to.
IGNACY Idźże do diabła, mówię ci.
HELIODOR Gniewaj się, albo nie gniewaj…
IGNACY Nie doprowadzaj mię do ostateczności.
HELIODOR Nie bądź wariatem! ( szarpią się)
PAWŁOWA ( innym tonem, bez śladu płaczu, ostro do Heliodora) Czego pan będzie nos między
nas wtykał… Pogniewamy się, to się pogodziemy i kwita… A panu zasię od tego!
HELIODOR ( osłupiały) A to kapitalne, wiecie państwo… tego rysu mi brakowało… ( zapisy)
IGNACY ( na stronie) Żal mi jej… zawsze to dowodzi przywiązania… ( chodzi, patrząc spod
oka na Pawłowę; po chwili) No, powiesz? ( głaszcze ją)
PAWŁOWA ( z uśmiechem, choć zadąsana) Pewnie za te siniaki, co mi pan porobił.
IGNACY Zagoją ci się… Nie bój się…
PAWŁOWA A juści!
IGNACY ( głaszcze ją ukradkiem przed Heliodorem) No, przeproś mnie… ( podaje jej rękę do
pocałowania; ona odwraca się) Przeproś zaraz… ( unosząc się) Co ty mi zawsze nadokuczasz!
PAWŁOWA ( półgłosem) Ja i tak pana kocham.
IGNACY ( spojrzawszy na Heliodora) Cicho! ( Pawłowa całuje jego rękę kilkakrotnie) głupia…
( głaszcze ją; po chwili) A gdybym też był, uniosłszy się naprawdę, wyrzucił cię z
domu i wybił tak, żebyś się ruszyć nie była w stanie?
PAWŁOWA ( patrząc na niego tkliwie) Tobym się pozbierała, jak mogła… i przywlekła chociaż
pode drzwi.
IGNACY ( wzruszony, na stronie) Rozbeczę się, jak mi Bóg miły… ( głośno) Obmyj sobie
oczy, bo ci napuchną… i nos ci się zaczerwienił… widzisz!
HELIODOR ( zapaliwszy cygaro, siada przy biurku) Mój Ignacy, teraz jestem pewny, że prędzej
czy później ziści się moja przepowiednia… A nawet więcej jeszcze powiem: będziesz
najdoskonalszym pantoflem.
IGNACY Zobaczymy, zobaczymy… ( na stronie) Prawdę powiedziawszy, teraz to już
wszystko jedno… Ta plotkarka będzie wszędzie trąbić… Nosa nie będę mógł nigdzie pokazać…
( po chwili) Zadrwię ze wszystkich! ( do Pawłowej półgłosem) Marychna… dobrześ
zrobiła… nie pożałujesz tego! ( szepce jej po cichu; ona przyklęka i obejmuje jego
kolana; on kładzie rękę na jej głowie; z triumfem i ironią spoglądając na Heliodora) Ja,
pantofel!!

KONIEC KSIĄŻKI

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

qualintaka.pev.pl