PiesnPrzerwana1

1






























ELIZA ORZESZKOWA

PIEŚŃ PRZERWANA



























I

Był to jeden z tych domków,które wydają się uśmiechami wsi albo jej echami spadłymi
pomiędzy ulice i kamienice miejskie.Maleńki,biały,z ganeczkiem na dwóch słupkach,stał w
ogrodzie zaniedbanym,któremu właśnie zaniedbanie nadawało pozór gęstwiny zielonej i
świeżej.Dziedzińca nie miał wcale;od ulicy przedzielała go część ogrodu i parkan z desek
tak wysoki,że ani domku z ulicy,ani ulicy z okien domku zupełnie widać nie było.Z dala –
kątek cichy i ładny;z bliska – ruderka,której ściany powyginane od starości,niedbale pobie-
lone ukrywały się do połowy w splotach fasoli wijącej się na tykach.Oprócz fasoli trochę
kwiatów rosło na klombie pod ganeczkiem,na którym stały dwie ławki wąskie i stare.
Wewnątrz domku pokoiki były małe,sufity niskie,podłogi grube,piece niezgrabne z zie-
lonych cegieł.
Do jednego z tych pokoików Klara Wygryczówna wbiegła z kuchenki żwawo i nucąc,bo
nuciła zawsze,gdy była zadowoloną.Miała na sobie suknię perkalową w różowe i szare pa-
ski,fartuch płócienny i rękawy aż do łokci zawinięte.Rękoma świeżo umytymi,jeszcze za-
czerwienionymi od zimnej wody,prędko zdjęła fartuch,zwinęła go i schowała do szuflady
starej komódki,myśląc „Trzeba go już wyprać!już bardzo poplamiony."Po czym odwinęła
rękawy i zaczęła wkładać do koszyka kawałki pokrojonego perkalu.nożyczki,naparstek,nici.
Obejrzała się po pokoju i ze stojącej w kącie etażerki zdjęła książkę,którą także włożyła do
koszyka.Wybiegła jeszcze do kuchenki i przyniósłszy niedużą kromkę chleba,wsunęła ją
pod perkal napełniający koszyk.Wtedy już zaśpiewała głośno na nutę walcową:„La,la,la!
la,la,la!"i wybiegła na ganek.Tu zatrzymała się,spojrzała na fasolę i klombik z trochą
kwiatów.Fasola miała już pełno strąków,ale tu i ówdzie wychylały się jeszcze spośród jej
ogromnych liści kwiaty czerwone jak ogień.Jeden z nich Wygryczówna zerwała i wsunęła
we włosy.Były to włosy czarne,kręcące się nad czołem,a z tyłu głowy zwinięte tak luźno;że
mnóstwo krętych pasemek rozsypywało się po karku i ramionach.Kwiat fasoli wyglądał w
nich jak płomyk.Dziewczyna nie była doskonale piękną,ale miała świeżość lat dziewiętnastu
i wdzięk żywości niezwykłej,odbijającej się w ruchach,w oczach,w uśmiechach.Uśmie-
chała się i teraz,patrząc na ogród.Czuła się wesołą.Zrobiła już wszystko,co trzeba było zro-
bić,i miała przed sobą parę godzin swobody zupełnej.Ojciec był w biurze,brat w szkole,
siostra w szwalni;obiad zgotowany oczekiwał na ich powrót w piecu kuchennym.Ona,po
uprzątnięciu mieszkania i zgotowaniu obiadu,czuła się trochę głodną.Dlatego wzięła do ko-
szyka kawałek chleba.Zje go szyjąc w miejscu bardzo ulubionym,to jest w altanie z bzu ko-
ralowego,która znajdowała się u końca ogrodu,u samych sztachet otaczających ogród ksią-
żęcy.Ilekroć mogła przesiedzieć w tej altance godzinę albo dwie sama jedna,z robotą i swy-
mi myślami,wpadała zawsze w humor wesoły.Ta iskra lubiła samotność.Ta główka młoda
bardzo miała o czym myśleć.Nigdzie zaś nie czuła się tak samotną,nie myślała tak dobrze,
jak w tej altance bzowej.Tam za sztachetami niskimi ciągnęła się aleja cienista z drzew bar-
dzo starych,które rozstępowały się naprzeciw altanki,ukazując za trawnikiem rozległym pa-
łac nieduży,ale piękny,z dwoma basztami i trzema szeregami okien długich a wąskich.
Ciemnopopielata ściana pałacu,jego okna i balkony wysuwały się znad krzewów rozrzuco-
nych po trawniku wspaniale i tajemniczo.Tajemniczość pochodziła z milczenia panującego
zawsze w pałacu i dokoła niego.Okna tam były wiecznie zamkniętymi i ogród wiecznie pu-
stym.Czasem na drogach i trawnikach pracowali ogrodnicy,ale nikt nigdy po nich się nie
przechadzał.Nie opodal altanki znajdowała się w sztachetach bramka,także wiecznie za-
mknięta.Miejsce to,utrzymywane starannie,było jednak opuszczonym.Klara wiedziała ze
słyszenia,że właściciel pałacu,książę Oskar,nie mieszkał tu nigdy.Nie obchodziło jej w
stopniu najmniejszym,czy pałac miał albo nie miał mieszkańców.Lubiła na niego patrzeć i
patrząc doświadczać uczucia piękna,którego miała w sobie instynkty silne.
Teraz siedząc na wąskiej ławeczce,z jednym krzakiem bzu koralowego za sobą,a drugim
przed sobą,jeszcze nie patrzała na pałac ani cieszyła się jego pięknością.Szyła pilnie.Przed
nią na stole malutkim,z jedną nóżką wkopaną w ziemię,stał koszyk z kawałkami perkalu i
wyglądającą spomiędzy nich książką.Na czytanie i na zachwycanie się jeszcze pora nie przy-
szła.Robota była pilną.Kupiła niedawno perkalu na sześć koszul dla małego brata;szyła za-
ledwie czwartą.Kiedy wszystkie uszyje,przyjdzie kolej na reperowanie bielizny ojca,a po-
tem będzie musiała uszyć dla siebie nową suknię,bo te dwie,które posiada,już się kończą.
Niestety!wolałaby,aby inaczej było,ale już się kończą i trzeba zrobić nową.Najtańsza nawet
coś kosztuje,a gdy w którym miesiącu zdarzy się sprawunek podobny,musi dobrze połamać
głowę,aby pensji ojcowskiej na inne rzeczy nie zabrakło.Dotąd jakoś nie zabrakło nigdy,ale

ojciec nie zawsze ma wszystko,czego mu potrzeba.Bo potrzebowałby ze swoim słabym
zdrowiem jedzenia pożywniejszego,zwłaszcza owoców.
Myśl o jedzeniu przypomniała jej kawałek chleba wzięty z domu.Wyjęła go z koszyka,
ugryzła trochę i położywszy na stole,szyła dalej.
W tej samej chwili aleją,która z trzech stron obejmowała duży ogród sąsiedni,szedł od
strony pałacu mężczyzna dość wysoki i bardzo zgrabny,w ubraniu domowym z materiału
kosztownego i skrojonym wykwintnie,w małym kapeluszu pilcowym na ciemnopłowych
włosach.Spod kapelusza widać było owal twarzy delikatny i blady,policzki gładko wygolone
i wąsik złotawy,ocieniający wargi cienkie,mające wyraz trochę ironiczny,trochę znudzony.
Mógł mieć lat trzydzieści kilka;ruchy były młodzieńcze,zgrabne,trochę niedbałe.Szedł zra-
zu ze spuszczoną głową,a potem przypatrując się drzewom i podziwiając ich wspaniałość.
Stały one nieruchomo w powietrzu cichym i w bladym złocie słońca,już prawie jesiennego,
gdzieniegdzie przeświecając liściem zżółkłym lub zarumienionym.Kiedy niekiedy uschłe
liście z małym trzaskiem kruszyły się pod stopami idącego,który coraz zwalniając kroku
prowadził wzrokiem po dwóch zielonych ścianach alei,od szczytów natykanych złotem i
czerwienią,do pni grubych,okrytych porostami jak szmatami koronek zielonawych.Myślał,
że wcale uroczym kącikiem jest ten ogród,choć nieduży i znajdujący się w mieście niedu-
żym.Ale może dlatego właśnie jest uroczym,że napełnia go cisza taka,jakiej prawie nie po-
dobna znaleźć w miastach wielkich i nawet w rezydencjach wiejskich,ale wielkich.Długo
żyć w takiej ciszy mógłby chyba kameduła;ale na czas jakiś może być ona bardzo przyjemną.
Wydziela się z niej coś kojącego i zarazem obudząjącego marzenia niewyraźne.Chciałoby się
w tej ciszy i śród tych drzew starych widzieć idyllę.Czy tylko widzieć?Może także i brać
udział.w sielance naiwnej jak baśnie o pasterzach zakochanych,tajemniczej jak gniazda
ukryte w zielonych gęstwinach.Nie są to zapewne marzenia bardzo mądre,ale w tym miejscu
rodzą się w wyobraźni same przez się,niby sny nikłe,po których zostaje przez parę godzin
trochę tęsknoty na dnie serca.A cóż zresztą na świecie jest bardzo mądrym?Gwar i ścisk
ludzki,każdy bez wyjątku,ciecze takąż ilością głupstwa co mądrości;a nawet jest to propor-
cja ustanowiona zbyt optymistycznie.Owszem,w gwarach i ściskach ludzkich mądrość do
głupstwa znajduje się w stosunku szczupłego odsetka.I prawda do fałszu także.Ta cisza i te

drzewa nie kłamią przed nikim ani przed samymi sobą.A proszę mi pokazać wśród ludzi ta-
kie cudo,które by nie znało udawania,obłudy,pochlebstwa,zalotności.Mężczyźni są po-
chlebcami,kobiety zalotnicami,a nieraz spotkać można oba te piękne przymioty połączone w
osobnikach płci każdej.Przyjaźń mężczyzny i miłość kobiety –żart natury ukazującej lu-
dziom ideały dlatego,aby przez całe życie byli dziećmi goniącymi za motylami.Ale nie każ-
dy pozwala aż do końca wyprowadzać siebie w pole.Są tacy,którym doświadczenie,nawet
niezbyt długie,udziela przekonania,że z motyla pochwyconego wkrótce pozostaje na dłoni
trupek dość obrzydliwy.Takim miło jest odetchnąć niekiedy ciszą i samotnością,z których
wydziela się zapach idylli –będącej blagą poetów.Bo w rzeczywistości idylla miewa ręce
czerwone,a w sercu pociąg magnetyczny do kieszeni pasterza zakochanego.Tu,z dala od
ludzi,korzystnie byłoby czytać Rochefoucaulda.Co za pędzel ciemny i wiemy prawdzie ży-
cia –ciemnej!Trzeba koniecznie przyjść do tej alei z Rochefoucauldem i pod drzewami
usiadłszy...Usiadłszy!Ale gdzie?Czy są tu jakie ławki?
Dla zobaczenia,czy w alei starej i cienistej jest jakie miejsce,w którym mógłby usiąść z
Rochefoucauldem,podniósł głowę i stanął jak wryty.O kilka kroków przed sobą,tuż za szta-
chetami,zobaczył dziewczynę w sukni perkalowej w różowe i szare paski,na wąskiej ła-
weczce.pod krzakiem bzowym,szyjącą pośpiesznie.Kwiat fasoli gorzał jak płomyk w jej
czarnych włosach;czarne kędziorki wiły się po karku schylonym nad robotą i po białej szla-
rze obejmującej szyję u brzegu stanika.Średniego wzrostu,wątła i zgrabna,z cerą bladawą i
pąsowymi ust,miała pozór delikatny i zarazem bardzo świeży.Szybkość,z którą szyła,nie
przeszkadzała jej sięgać,kiedy niekiedy po kromkę chleba leżącą na stoliczku zbitym z dwu
desek grubych i od starości popękanych.Odgryzała kawałek i przeżuwając go szyła znowu.
Chleb był ciemny,zęby,które się w nim zatapiały,białe i równe jak perły.Dwie,trzy minuty
szycia i znowu ręka,błyskając naparstkiem,wyciąga się po kromkę,coraz mniejszą.Za to
roboty już wykonanej przybywa.Zszywanie dwu kawałków perkalu zbliża się do końca.
Jeszcze jeden kęs chleba i jeszcze ściegów kilkanaście,jeszcze jeden i jeszcze kilkanaście,aż
białe ząbki zamiast chleba przecinają nitkę zaprawioną;dziewczyna wyprostowywa kibić,z
przechyloną nieco głową przypatruje się robocie wykonanej i znać uznaje,że robota jest do-
brze wykonana,że chleb był smaczny,że pogoda piękna,bo z ust jej wybiega wesoła nuta

walca:
–La,la,la!la,la,la!la!
Młody mężczyzna postąpił kilka kroków i wyszedł zza drzew,przez których gałęzie dość
długo przypatrywał się dziewczynie.Suche liście zaszeleściły mu pod stopami.Ona szybko
obróciła twarz,okrytą wyrazem zdziwienia.W oczach jej,ze źrenicą złotawą i błyszczącą,
było trochę przestrachu.Odkąd przychodzi tu,więc od lat trzech przeszło,pierwszy raz widzi
kogoś przechadzającego się po tym ogrodzie.Ale przestrach trwał krótko.Powierzchowność
człowieka zobaczonego niespodzianie sprawiała wrażenie miłe.Był też widocznie grzecz-
nym,bo spotkawszy się oczyma z jej spojrzeniem,podniósł nad głową kapelusz,co odsłoniło
czoło pięknie wykrojone i mające pomiędzy brwiami zmarszczkę pionową.Ta zmarszczka,
wobec młodości postawy i twarzy,od pierwszego wejrzenia rzucała się w oczy,zarówno jak
podłużny kształt i białość ręki podnoszącej kapelusz.Przez parę sekund zdawał się wahać czy
namyślać;potem szybko przystąpił do sztachet i z kapeluszem ciągle podniesionym nieco,
bardzo grzecznie wymówił:
– Czy mogę zapytać panią,kto mieszka w tym ładnym domku?
Oczyma wskazywał białą ruderkę topiącą się w splotach fasoli.
Ona,zmieszana trochę,odpowiedziała:
– My tam mieszkamy...
Zaraz jednak poprawiła się:
– Ojciec mój,Teofil Wygrycz,ja i rodzeństwo moje...
Układ jej i sposób mówienia objawiały,że była nawykłą do uprzejmego obchodzenia się z
ludźmi i że zmieszana zrazu,prędko odzyskiwała śmiałość.
– Miłe ustronie – zauważył.
O ,bardzo!– potwierdziła z oczyma pełnymi zachwytu;– tak zielono tu jest i spokojnie...
–Gniazdko zaciszne – dodał i zaraz zapytał jeszcze:– Któż to zasadził przy domku te
piękne rośliny,które ocieniają go w sposób tak malowniczy?
Uradowana pochwałą,odpowiedziała z żywym blaskiem oczu:
–Nieprawdaż,że ślicznie fasola wyrosła nam w tym roku?Sadzimy ją z siostrą każdej
wiosny,ale nigdy jeszcze nie była tak wysoką i gęstą...

–Jest istotnie wysoką i gęstą nad podziw.Na klombie też widzę kwiatki.Czy także są
przez panią zasiane lub zasadzone?
–Trochę lewkonii i rezedy...tylko trochę,ja i siostra moja nie mamy czasu uprawiać wię-
cej...
– Siostrzyczka pewnie starsza?
– Owszem,młodsza ode mnie o lat cztery...
– Więc ma lat?
– Piętnaście...
Umilkli;ona,znowu zmieszana,spuściła twarz nad robotę i szyć zaczęła;on,oparty o
sztachety,patrzał na nią i nie odchodził.Zmieszanie,które ją ogarnęło,pochodziło właśnie ze
sposobu,w jaki patrzył na nią.
Zdjął był przed chwilą kapelusz i oczy jego w oprawie podłużnej,duże,bardzo szafirowe,
miały pod czołem,przekreślonym zmarszczką głęboką,uśmiech żartobliwy.W tym uśmiechu
oczu,w postawie,w sposobie mówienia trochę powolnym i rozdzielającym sylaby wyrazów,
nie było wcale niegrzeczności,ale z całej osoby nieznajomego uderzała pewność siebie i
wytworność,które ją mieszały.Przy tym wiedziała,że młoda panna nie powinna wdawać się
w długie rozmowy z ludźmi nieznajomymi,ale paliła ją po prostu ciekawość:kto to taki?
skąd i jakim sposobem znalazł się w tym miejscu,zazwyczaj bezludnym?Myślała:„Jakby to
się zapytać?"–ale żadna forma zapytania nie przychodziła jej do głowy.Szyła tedy,a przez
głowę jej mknęły myśli:„Może odejdzie sobie?Może ja powinnam wstać i odejść?Ale było-
by to niegrzecznie.Po cóż mam uciekać?Jestem przecież w swojej altance.Niech on sobie
idzie,skąd przyszedł!Kto to taki?Kto to być może?Przystojny...głos szczególniej ma bar-
dzo miły..."
On,pomilczawszy parę minut,głosem istotnie bardzo miłym mającym w sobie coś z
miękkości aksamitu,przemówił znowu:
– Co to pani robi?
Nie podnosząc głowy ani oczu odpowiedziała:
– Szyję koszulę dla brata...
Nie widziała uśmiechu,który przemknął po ustach nieznajomego.

– Braciszek dorosły?
– O nie,o dziesięć lat młodszy ode mnie...
– Więc pani jest najstarszą z rodzeństwa?
– Tak.
–Ale ja w jednym powiedzeniu pani spostrzegłem pewne opuszczenie...pewien brak...
Mówiła pani:mój ojciec,ja i rodzeństwo moje...A mama?
Po kilku sekundach milczenia odpowiedziała z cicha:
– Od czterech już lat nie mamy matki.Umarła...
–I pani zastępuje ją rodzeństwu...
Wciąż szyjąc,z głową pochyloną,cicho odpowiedziała:
–Staram się o to...pragnę bardzo...o ile podobna...Z ust i z oczu nieznajomego zniknął
uśmiech żartobliwy,ramię jego silniej oparło się o sztachety,po chwili też przemówił:
– Widzę książkę w koszyczku...pani lubi lekturę?
– Tak,bardzo lubię czytać...
– Cóż to jest...ta książka?
Wyciągnął rękę nad sztachetami;ona,nie zaraz i z wahaniem,jednak podała mu przedmiot
żądany.Cóż on sobie myśli,doprawdy?Stoi i stoi!Rozmawia i rozmawia!I nie mówi,kim
jest!To niegrzecznie,choć z drugiej strony...jest bardzo grzecznym!
Książka miała okładkę grubą i zniszczoną,cała zresztą była zniszczoną czytaną zapewne
po wiele razy i przez wiele osób.Nieznajomy otworzył ją,zaczął przewracać kartki i zatrzy-
mał wzrok na wierszach,przy których znajdował się znak zrobiony ołówkiem.
– Czy to pani podkreśliła te wiersze?
– Tak – cichutko odpowiedziała.
– Tak się pani podobają?...
Półgłosem zaczął czytać wiersze podkreślone:
.przenoś moją duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych,do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych,
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem...

Jakkolwiek półgłosem tylko,czytał jednak pięknie.Dziewczyna doświadczyła wrażenia
szczególnego.Nigdy w życiu nie słyszała poezji czytanej głośno,a ten głos był taki aksamit-
ny,przejęty pieszczotą,z czymś jeszcze na dnie,jakby z trochą smutku...On głos ten swój
zawiesił na chwilę i pomyślał:„Jednak daleko znalazłem się od Rochefoucaulda...w stronie
zupełnie przeciwnej..."I czytał dalej:
...gdzie bursztynowy świerzop,gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała.
A wszystko przepasane,jakby wstęgą,miedzą
Zieloną...
Jej,nie wiedzieć skąd i dlaczego,łzy zaczęły cisnąć się do oczu.Bywało z nią tak zawsze,
ilekroć słuchała muzyki,co zdarzało się niezmiernie rzadko.Zawstydziła się ogromnie,a
obok wstydu,uczuła trochę gniewu.Cóż znowu?Nie tylko rozmawia z nią,ale nawet czyta
sobie głośno jej książkę,jakby od stu lat byli z sobą znajomymi!a nazwiska swego nawet nie
powiedział.Zebrała się na śmiałość i ręce z robotą na kolanach składając,z poważnym,nawet
surowym wyrazem twarzy zapytała:
– Pan daleko stąd mieszka?
Czuła sama,że wymówiła to pytanie głośniej,niż chciała,i że zanadto już brwi ściągnęła.
Ale to tak zawsze:kiedy trzeba zdobyć się na wielką śmiałość,zawsze się coś przesadzi!
On podniósł oczy znad książki i trochę niedbale odpowiedział:
– Bardzo blisko...
Potem przeczytał jeszcze dwa wiersze:
...Śród takich pól przed laty,nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim,we brzozowym gaju...
Ale jakby w czasie czytania tych dwóch wierszy namyślił się,zamknął książkę i rzekł z
ukłonem:
–Dotąd jeszcze nie przedstawiłem się pani.Nie przypuszczałem,aby rozmowa nasza mo-
gła się tak przeciągnąć.Ale teraz widzę,że będę pragnął,aby mogła się powtarzać...
Spuścił na chwilę oczy,pomyślał,potem dokończył:
– Jestem Juliusz Przyjemski,mieszkam w tym dużym domu...

Wskazał pałac książęcy.Dziewczyna poweselała;czuła,że przyzwoitości towarzyskiej
stało się zadość,ale była trochę zdziwioną.
– Myślałam,że w tym pałacu nikt nie mieszka...
–Dotąd,oprócz służących,nikt w nim nie mieszkał.ale wczoraj przybył tu,na czas jakiś,
jego właściciel.
– Książę!– zawołała.
– Tak;książę,który z powodu interesów majątkowych zabawi tu czas jakiś...
Ona pomyślała chwilę i z wahaniem zapytała:
– A pan przyjechał z księciem?
– Tak – odpowiedział – przyjechałem z księciem Oskarem...
– Pan jest zapewne u księcia Oskara w gościnie?
–Bynajmniej,pani.Jestem domownikiem księcia,jeżdżę i przebywam z nim wszędzie i
zawsze...
Zastanowił się chwilę i dodał jeszcze:
– Jestem domownikiem i zarazem przyjacielem najbliższym księcia.
Pomyślała:,Pewno sekretarz albo plenipotent księcia!"Wiedziała o tym,że wielcy pano-
wie miewają plenipotentów i sekretarzy.Co ona tam zresztą wiedzieć mogła,jakie urzędy
znajdują się przy dworach książęcych!Pewno są liczne i romaite.Ale uczuła zadowolenie z
tego,że świeżo poznany człowiek nie był gościem książęcym.Wcale nie wiedziała,dlaczego
ją to ucieszyło,ale ucieszyło.
– Czy książę jest młody?– zapytała.
Przyjemski zawahał się chwilę,a potem z uśmiechem,który wydał się jej trochę dziwnym,
odpowiedział:
– Tak i nie;żyje niezbyt długo,lecz doświadczył wiele...
Potakująco wstrząsnęła głową.
–O,tak!Wyobrażam sobie,ile szczęścia i przyjemności doświadczyć musiał!
– Pani tak myśli?
– Naturalnie.O Boże!Będąc tak bogatym może robić zawsze,co mu się tylko podoba!
Cienkimi palcami przerzucając od niechcenia karty książki odpowiedział:

–I nieszczęście jego w tym tylko...że mnóstwo rzeczy przestało mu się podobać.
Zastanowiła się chwilę.
–Pewno –rzekła – wiele rzeczy może okazać się nie takimi dobrymi jak z początku albo z
daleka...
– Pani to już rozumie?– z niejakim zdziwieniem zapytał.
Z wesołym uśmiechem odpowiedziała:
– Żyję niedługo,ale już wiele doświadczyłam...
– Na przykład?– zapytał żartobliwie.
–Miałam już kilka albo i kilkanaście takich wypadków,w których czegoś bardzo chcia-
łam,o czymś bardzo marzyłam,a potem przekonałam się,że nie warto było chcieć i marzyć...
– Na przykład?– powtórzył.
–Na przykład,pragnęłam mieć przyjaciółkę,ale taką serdeczną,serdeczną,z którą mogły-
byśmy żyć prawdziwie razem.
– Co to znaczy:żyć prawdziwie razem?
–To znaczy:nie mieć nic osobnego,tylko wszystko wspólne.Wspólnie myśleć o wszyst-
kim,wzajemnie pomagać sobie we wszystkim,wspólnie cieszyć się i biedować...
– Piękny program.Czy udał się pani?
Spuściła twarz nad robotą.
–Nie udał się.Już ze dwa razy myślałam,że mam taką przyjaciółkę,i byłam ogromnie
szczęśliwą,a potem...
– Pani pozwoli dokończyć?Potem przekonała się pani,że po pierwsze:te przyjaciółki były
daleko mniej mądre od pani,więc nie podobna było razem z nimi myśleć;po drugie:że
prawdziwie nie kochały panią...Tak?
Szyjąc ciągle,twierdząco skinęła głową.
– Nie wiem,czy były mniej mądre ode mnie,ale że nie kochały mię prawdziwie,to pewno.
On mówił zwolna:
–Ogadywały panią...kopały pod panią dołki...za byle drobnostkę obrażały się na panią,a
same co moment obrażały ...
Zdziwiła się ogromnie i podniosła głowę:

– Skąd pan wie?
Zaśmiał się.
–Książę doświadczał tego samego,tylko na bardzo szeroką skalę.Był z początku nie-
zmiernie czułym i naiwnym,wierzył w przyjaźń,w miłość,w szczęście...un tas des choses w
tym rodzaju,a potem przekonał się,że jedni ludzie jego nudzą,a innych on nudzi,że każde
serce ma na dnie interes,a każda radość zdradę...Dlatego jest zarazem i młodym i starym.
Słuchała uważnie,potem ze współczuciem szepnęła:
– Biedny!Taki bogaty,a taki biedny!
Przyjemski zamyślił się.Stał ciągle oparty o sztachety,wzrok spuścił ku ziemi i zmarszcz-
ka pomiędzy brwiami stając się głęboką rzucała mu na twarz wyraz znużenia i cierpienia.Ona
przez chwilę patrzała na niego z zamyśleniem,a potem z żywym błyśnięciem oczu zawołała:
–Jednak są rzeczy zawsze miłe,piękne,dobre i książę,pomimo że tyle doświadczył,musi
być jednak bardzo szczęśliwym...
Podnosząc powieki zapytał:
– Jakież to rzeczy?
Żywym gestem wskazała na ogród za sztachetami:
–Na przykład,taki ogród!O Boże,ileż razy siedząc tu myślałam,jakie to szczęście móc
sobie zawsze,gdy tylko się podoba,chodzić i siedzieć pod takimi drzewami,patrzeć na pięk-
ne kwiaty,mieszkać w domu z taką piękną architekturą...Ja szczęśliwą już jestem,ile razy
siedzę tu i tylko patrzę na linie tego pałacu,takie zgodne i eleganckie,na te drzewa,na ten
trawnik...Wie pan,w kwietniu tyle fiołków bywa na tym trawniku,że trawa znika prawie pod
nimi i robi się on cały fioletowy,a zapach idzie od niego tak silny,że aż do naszego domku
dochodzi...
– Pani jest bardzo wrażliwą na piękność...
Ona ożywiła się teraz ogromnie.Z żywymi gestami i wesoło opowiadać zaczęła:
–Co ja się też napracowałam i nastarałam o to,aby w tym domku zamieszkać!...Zoba-
czyłam go raz wypadkiem.Przechodziłam ulicą,brama w parkanie była otwartą i przy niej
stał stragan z owocami.Zaszłam,aby kupić trochę owoców dla ojca...Patrzę,taki śliczny
domek stoi w ogrodzie jednym,a tuż obok drugi ogród,daleko większy,z takimi pięknymi

drzewami.Tak mi się zechciało,aby ojciec i dzieci mieszkały w tym domku,pomiędzy tą
zielonością,w takim spokoju miłym...sama też Bóg wie co dałabym była za to,aby tu miesz-
kać...Ale było bardzo trudno...Musiałam wynaleźć właściciela,dobić się do niego.bo jest to
bogaty człowiek i mieszka w środku miasta,w kamienicy ogromnej.Kilka razy do niego
chodziłam,zanim zechciał rozmówić się ze mną.Potem okazało się,że to dla nas trochę za
drogo,że trzeba było czekać,że przenosiny kosztują wiele!...E!mnóstwo było bied i trudno-
ści rozmaitych,ale przezwyciężyłam wszystkie i,dzięki Bogu,przenieśliśmy się tutaj...Już
przeszło trzy lata temu...
– Więc pani miała lat szesnaście,kiedy dokazywała takich czynów bohaterskich.
Zaśmiała się.
–Do bohaterstwa to daleko,ale trzeba było silnego postanowienia.Jestem też przekonaną,
że zdrowie ojca podtrzymuje się jako tako tylko przez to,że mi eszka on w takim dobrym po-
wietrzu i w takiej ciszy.Gdybyśmy byli pozostali na dawnym mieszkaniu,w zaułku brudnym
i krzykliwym,kto wie,co by było?A tu ojciec ma się nielepiej wprawdzie,ale i niegorzej,i
wszystkim nam dobrze...
–Dobrze!–z zamyśleniem powtórzył Przyjemski –więc pani czuje się zupełnie szczęśli-
wą,odkąd tu mieszka?...
Szyjąc,smutnie wstrząsnęła głową.
– Niezupełnie;bo wcale,wcale nie jestem spokojną o zdrowie ojca i przyszłość dzieci...
– A o swoją?
Tym razem podniosła na niego oczy ogromnie zadziwione:
–O swoją przyszłość?A cóż mi się stać może?Jestem już przecież dorosłą i w każdym
wypadku dam sobie radę...
– To pani szczęśliwszą jest od księcia,bo on nie może dać sobie rady...
– Z czym?
–Ze wszystkim.Sam nie wie,co ma robić z sercem zrażonym,bo po wielekroć zranio-
nym,z dniami i godzinami,które nie mają celu.
– Biedny – westchnęła znowu,ale po chwili bardzo żywo mówić zaczęła:
–Mnie się jednak zdaje,że książę mógłby być szczęśliwym,tylko albo nie chce,albo nie

umie.Doprawdy,może jestem zarozumiałą,ale zdaje mi się,że będąc na jego miejscu wie-
działabym,co robić z sercem i z życiem.
– Doprawdy?Cóż by pani robiła?
– Weszłabym na szczyt tej baszty,widzi pan...tej...na sam szczyt...i obejrzałabym z niego
caluteńkie miasto.Zobaczyłabym wszystkich,którzy tylko w nim żyją,cierpią,czegokolwiek
potrzebują i...
Urwała i najniespodzianiej zapytała:
– Widział pan kiedy medalik z Matką Boską Paryską?
– Zdaje mi się...zapewne...niedobrze sobie przypominam...
–Matka Boska Paryska stoi,a z obu Jej rąk leją się potoki promieni...takich promieni,co
pocieszają i co oświecają,i co od złego bronią...Gdybym była na miejscu księcia,weszłabym
na tę basztę,spuściłabym ręce i lałabym z nich potoki,potoki promieni...O Boże,jaka była-
bym szczęśliwa!...
Mówiąc czyniła gesta odpowiednie.Ukazywała na szczyt baszty,potem spuściła ręce i
wstrząsała nimi,jakby coś z nich sypała na ziemię.Przyjemski słuchał,oczy jego pod
zmarszczką głęboką nabierały blasku i miękkości.
– Ładnie,bardzo ładnie!– szepnął do siebie.
Ale zaraz z trochą ironii przemówił głośno:
–Święta wiara w zbawienne skutki filantropii!Nie będę jej pani odbierał.Nie trzeba pani
nic odbierać i...nic dodawać...Nie wiem,jak tam z księciem,ale co do mnie.
Z lekkim uchyleniem kapelusza,który przed chwilą włożył był na głowę,dodał:
– Szczęśliwy jestem,że traf pozwolił mi panią poznać...
Twarz jej okryła się rumieńcem karminowym.Zaczęła prędko,prędko wkładać robotę do
koszyka.
– Pora mi już do domu...
– Już?– zapytał z żalem.
Spojrzał na książkę,którą trzymał w ręku.
– Czy pani będzie łaskawą pożyczyć mi tę książkę do jutra?
– Owszem,z przyjemnością – uprzejmie odpowiedziała.

– Oddam ją pani jutro...gdy pani znowu o tej porze przyjdzie do tej altanki.Dobrze?
–Dobrze – bez wahania odpowiedziała –ja tu co dzień przychodzę,kiedy tylko pogoda
piękna...
– Oby jutro była piękną!...
Od strony domku głos dziecinny zawołał:
– Klarciu!Klarciu!
Na ganeczku z dwoma słupkami stał malec w mundurku gimnazjalnym,trochę więcej niż
dziesięcioletni,i obu ramionami machając ku altance,na cały ogród wołał:
– Klarciu!Klarciu!Już przyszedłem!Ojciec też idzie,i Frania zaraz z magazynu przyleci...
Chodź prędzej i daj obiad!Okropnie jeść chce się!...
–Idę,idę!–odkrzyknęła i skinąwszy głową nowemu znajomemu odbiec miała,gdy on
zatrzymał ją jeszcze słowami:
– Niech pani mi na pożegnanie rączkę poda...
Bez wahania,z uprzejmym dygnięciem wyciągnęła rękę i wtedy dopiero,gdy ta ręka
zgrabna,ale ze skórą trochę zgrubiałą i szorstką,znalazła się w dłoni białej,miękkiej i obej-
mującej ją uściskiem miękkim,długim,rumieniec karminowy oblał twarz jej od czarnych
kędziorków nad czołem do białej szlarki otaczającej u szyi brzeg stanika.

KONIEC ROZDZIAŁU

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

qualintaka.pev.pl