Dzika1

1






























Józef Bliziński

Dzika Różyczka

Komedia w jednym akcie

























OSOBY
PAN RADOMIR
PANI RADOMIROWA
KAROLINA, ich wnuczka
RÓZIA, jak wyżej
PANNA IZYDORA, ciotka Karoliny i Rózi
STEFAN TOLICKI
HRABIA BRUNON ŚCIBORZYCKI
DOROTA, mamka Rózi
KOCIUBA, jej mąż
Rzecz dzieje się w r. 1880 na wsi, w Kongresówce, u państwa Radomirów.
Pokój w domu wiejskim skromnie umeblowany; drzwi w głębi i po obu bokach; z prawej
strony od widzów okno; na lewo dwa fotele i stolik; na prawo kanapka, krzesła itd.; z tejże
strony w głębi stolik, na którym fajka, tytoń i zapałki.
















SCENA I
KOCIUBA; po chwili DOROTA.
KOCIUBA ( wchodzi od prawej strony, niosąc tacę z filiżankami do czarnej kawy, potem staje
spoglądając na lewo) Dobryś!… Będą siedzieć do wieczora przy stole, a tu kawa już dawno
gotowa… Co im się dziś stało? ( ustawia filiżanki na stoliku, potem idzie ku drzwiom po
lewej stronie)
DOROTA ( wychodząc stamtąd, żywo) Słyszysz, stary, ciesz się! Dobra nowina!
KOCIUBA Co za nowina?
DOROTA Z pewnością musiał się już nareszcie oświadczyć; nosiłam teraz starszej pani tabakierkę
ze świeżą tabaką, to żadne ani spojrzało; przysięgłabym, że mnie nie widzieli… nic,
tylko ściskają się, całują i płaczą. Oczywiście, już przecie raz koniec.
KOCIUBA I! Bo tobie się zawsze coś przywidzi.
DOROTA Ho, ho! Nie darmo śniło mi się onegdaj, że jadłam flaki i targowałam cielę.
KOCIUBA ( na stronie) Głupia baba.
DOROTA A wiadome rzeczy, że co się śni dziesiątego, to się musi sprawdzić najdalej do
trzeciego dnia… tak stoi w senniku.
KOCIUBA No, dobrze, ale cóż to znaczy, jak się śnią flaki i cielę?
DOROTA Cielę, wielka radość.
KOCIUBA O!
DOROTA A flaki podróż na ślub.
KOCIUBA E! ( na stronie) Głupia baba.
DOROTA A do tego jeszcze dziś nad ranem przyśniła mi się panna Karolina z wąsami, a to
już na pewno mąż.
KOCIUBA I, co mi to za osobliwość pan Tolicki.
DOROTA Proszę! A cóżeś ty chciał lepszego?… Chłopiec jak malowanie, patrzy w nią jak w
święty obrazek i pieniędzy ma pełne kieszenie. Nasza Karolcia będzie sobie panią całą gębą.
KOCIUBA O jej! I u nas było kiedyś państwo całą gębą, a jeżeli teraz cienko, to każdy wie,
dlaczego…
DOROTA Zawsze ja powiadam, że uklęknąć i Panu Bogu podziękować… Ot, szkoda tylko,
że ojciec i matka nie doczekali onej pociechy.
KOCIUBA Ba! Żeby to oni byli żyli, nie bylibyśmy w takiej poniewierce, inaczej byśmy
śpiewali… hej! hej! Mój Boże… Jakbym na nich patrzał… Ciągle ich mam przed oczami,
chociaż to już temu kilkanaście lat. ( po chwili) Zdaje mi się, że to jakoś dziś czy jutro będzie
rocznica tego sądnego dnia, jak…
DOROTA Cicho! Cicho! Jezus Maria… niech cię ręka Boska broni, żebyś się z tym odezwał
przy starszym państwu… Proś Boga, żeby zapomnieli.
KOCIUBA Nie zapomną oni i tak, póki żyć będą.
DOROTA Oj, że nie zapomną, to nie zapomną, zapewne Ś ale Pan Bóg się opiekuje sierotami…
Starsza znalazła już swojego, to teraz przyjdzie kolej na moją Różyczkę… pan Tolicki
jest w przyjaźni z hrabią ze Ściborzyc, czy nawet jego krewny, to z pewnością nam go
tu ściągnie.
KOCIUBA Oj, ty głupia! Myślisz że z tej mąki byłby chleb?… Akurat!
DOROTA A to czemu nie? Niech ino zobaczy raz naszą jagódkę, to będziesz widział, jak się
zadurzy… jeszcze gorzej niż pan Stefan w pannie Karolinie.
KOCIUBA Olaboga! Niby to dla niego nowalia ładna dziewczyna… miewa on ich takich
samych mendlami po folwarkach.
DOROTA Co?! Takich samych jak nasze złotko? A ty, poganinie, jak się Boga nie boisz,
żeby przyrównywać.
KOCIUBA Ja tylko mówię, że on takich rzeczy wcale nie ciekawy… żeby tak było, toby już
dawno był przyjechał… ( zobaczywszy Rózię) ale cicho! Panienka idzie.
SCENA II
POPRZEDZAJĄCY, RÓZIA.
RÓZIA ( wbiegając z lewej strony w podskokach i klaszcząc w ręce) Mameczko, koniec, koniec;
jak babcię kocham, oświadczył się! ( bierze ją w objęcia i wykręca)
DOROTA ( do męża) A co, nie mówiłam?
KOCIUBA ( do Rózi, która wykręciła się z nim tak samo) Panienko! A to do czego!
RÓZIA Tak jestem kontenta… przecie raz już ustaną te ciągłe szlochy, które mi spać nie dawały
po nocach, chociaż niby kryła się z nimi przede mną… ale ja widziałam i słyszałam.
DOROTA Bo to wszystko przez plotki tych najukochańszych przyjaciółek… Że nie poszczęściło
się jednej i drugiej złowić dla siebie pana Tolickiego, to nie mogły darować Karolci,
że im go zabiera sprzed nosa i przewracały jej w głowie, wygadując na niego niestworzone
rzeczy… Co się tu dziwić, że się biedactwo gryzło.
RÓZIA E! Grymasy chyba. Przecie od razu było widoczną rzeczą, że się rozkochał na
śmierć… Ot, i teraz, przy oświadczynach, kiedy wszyscy rozczulali się, moja kochana siostrzyczka
zrobiła minę taką jakąś nijaką, jak gdyby chciała powiedzieć: Ś Cóż mi tam z
tego! Ś Ciekawam bardzo, po co te komedie, skoro go kocha, bo wiem o tym bardzo dobrze…
Chybaby się bała, żeby tego nie spostrzegł… ale cóż by to szkodziło? Nie ma czego
się wstydzić. ( trzpiotowato) Jak babcię kocham, zdaje mi się, że gdyby mnie taki ładny i
przyzwoity chłopiec oświadczył się, nie uważałabym na nic, tylko skoczyłabym mu na
szyję i wyściskała bez ceremonii.
KOCIUBA A to kto widział!… Panience… tfy!
RÓZIA Jest! Stary mantyka… Tylko nie powtórzcież tego, co powiedziałam, na miłość Boską,
szczególniej przed ciocią… bo już i tak mam zawsze co słuchać.
DOROTA ( do męża) Co ty tam wtrącasz, kiedy się nie rozumiesz na takich rzeczach… Przecie
narzeczony, to już jak mąż…
KOCIUBA Ale zawsze…
DOROTA ( do ucha Rózi) Dostaniesz i ty swojego, jagódko… nie bój się… Będziecie mogli
się ściskać, ile wam się podoba.
RÓZIA E! Kiedy to tam będzie!
DOROTA ( jak wyżej ściskając ją) Tylko patrzeć! Powiadam ci, że już jakbyś była hrabiną.
RÓZIA ( zatykając jej usta) Mameczko!
DOROTA Tak, tak, wszystko teraz będzie dobrze, kiedy ten zostanie twoim szwagrem…
wszakże on żyje z hrabią za pan brat.
RÓZIA Więc cóż z tego?
DOROTA Jak to? nie rozumiesz? Przywiezie ci go tu… a czego więcej potrzeba… reszta
sama się zrobi.
RÓZIA Nie wiem, jakim sposobem.
DOROTA Jakim sposobem?… Masz ty takiego wabia w tych swoich ślepkach, że choćby nie
chciał…
RÓZIA Jak w tej bajce o uroczych oczach, którą mi opowiadałaś?… O! Zapewne… A dlaczegóż
wtenczas, wiesz, w kościele, ani spojrzał na mnie, chociaż ja oczu z niego nie
spuszczałam… Nie wie nawet, jak wyglądam… Patrzał całkiem w inną stronę, szkaradnik…
Żeby się był choć raz obejrzał… Mameczko, żebym ja miała takie oczy, jak ty powiadasz…
DOROTA Masz, masz, i nie bój się, nie przepadło… Zejdziecie się wy jeszcze, a wtenczas
zobaczysz… ( Rózia, usłyszawszy wchodzących, zatyka jej usta)
SCENA III
POPRZEDZAJĄCY, RADOMIROWA, STEFAN, prowadzący ją pod rękę, wchodzą z lewej
strony; za nimi RADOMIR, kulejący nieco; podpierają go z jednej strony: IZYDORA, z drugiej
KAROLINA.
IZYDORA ( prowadząc Radomira ku fotelowi; do Kociuby) Janie, kawa.
KOCIUBA Zaraz, zaraz.
RADOMIR Czekaj no ciotka… ( wołając) Kociuba!
KOCIUBA ( zatrzymując się) Słucham.
RADOMIR ( siadając w fotelu przy stoliku) Kawa kawą, ale swoją drogą dajcie… panie dobrodzieju…
wina.
KOCIUBA ( patrząc na Izydorę) Wina?
IZYDORA ( prędko, na stronie, do Kociuby, dając mu klucz) Jest tam jeszcze jedna butelka w
drugiej piwnicy, schowana we framużce za słoikami, rozumiesz?
KOCIUBA Przynieść ją?
IZYDORA No, naturalnie… Czy nie słyszałeś, co starszy pan powiedział?
KOCIUBA To już ostatnia.
IZYDORA Ach, jakiżeś nudny… Idź!
DOROTA A ja pójdę tymczasem po kawę. ( wychodzi z mężem na prawo)
RADOMIR Musimy przecie, panie dobrodzieju, uczcić ten wypadek, wypić zdrowie narzeczonej
pary.
RADOMIROWA ( którą Stefan posadził w drugim fotelu) Żebyś sobie tylko nie zaszkodził,
kochanku.
RADOMIR Jejmość chce mnie gwałtem wziąć w kuratelę. ( rozpierając się w fotelu) Mój nieboszczyk
dziad, brygadier Radomir, miał lat wtenczas, panie dobrodzieju, jak mnie mój ojciec
odwoził do wojska… bo byliśmy obydwa czynni, tylko że ojciec jako już wtenczas
dymisjonowany kapitan, był przeznaczony na komendanta placu… w tym… jakże się nazywa…
bodajże cię…
RÓZIA ( która uklękła przy nim, słuchając) W Radomiu.
RADOMIR Aha! W Radomiu… A ja poszedłem do piątego pułku, co był świeżo wysztyftowany…
więc, czekajcież, ja miałem, panie dobrodzieju, wtenczas dwadzieścia dwa, a
dziadek był o sześćdziesiąt lat ode mnie starszy, to miał przeszło osiemdziesiąt… a ja teraz
mam… ( do Izydory) Ciotko, ile to ja mam lat?
IZYDORA ( nalewając kawę, którą przyniosła Dorota) Jegomość zacznie dopiero siedemdziesiąty
trzeci.
RADOMIR No, to widzicie… on miał osiemdziesiąt dwa, a byłby przez kamienicę przeskoczył…
( pije kawę)
RÓZIA Co też dziadzio mówi…
RADOMIR Jak cię kocham… to tacy ludzie dawniej byli, panie dobrodzieju.
RÓZIA A to ładnie mnie dziadzio kocha.
RADOMIR No? Jak to?… A!… Widzicie ją… Będzie mnie łapać za słówka… Że jaśnie pani,
to myśli, że już jej wszystko wolno.
RÓZIA Dziadzio zawsze żartuje sobie ze mnie.
RADOMIR No, wszakże masz być hrabiną; Dorota powiada, że cię to nie minie.
IZYDORA ( strofując) Jegomość! Jegomość…
RADOMIR ( żartobliwie) Moja ciotko, wiemy wszyscy, że każdy jej sen, to proroctwo, a
przecież jej się to śniło… Ale do czegóż ja to prowadziłem…
RÓZIA Dziadunio zaczął opowiadać, jak go ojciec odwiózł z Warszawy do pułku.
RADOMIR A! tak… miałem wtenczas dwadzieścia dwa lat… Ojciec sam ze mną pojechał,
bo chciał mnie umieścić, panie dobrodzieju, w szwadronie swojego przyjaciela… Jakże on
się to nazywał… ( prztyka palcami) A to dobre, żeby zapomnieć… Mam na końcu języka…
RÓZIA Zielonka.
RADOMIR Aha! Jaką ona ma pamięć… Ale czekaj no, bo ja jeszcze nie to chciałem powiedzieć…
RÓZIA Ja wiem, jak to było… Dziadunia i ojca odprowadzał z Warszawy pan brygadier…
RADOMIR Aha! Prawda… Za rogatkę, do Mokotowa, gdzie na pożegnanie wypiliśmy, panie
dobrodzieju, we trzech cztery butelki starego wina… Właściwie we dwóch, bo ja byłem
wtenczas jeszcze fryc na to, więc poprzestałem na paru kieliszkach… Wszystko wysuszyli
oni sami… Dziadek miał przeszło ośmdziesiątkę… i nie zaszkodziło mu to nic a nic ( do
żony) a mnie, com młodszy, nie chcesz jejmość, panie dobrodzieju, pozwolić jednego kieliszka.
RADOMIROWA Wiesz, kochaneczku, że ci doktor zabronił.
RADOMIR Ten raz jeden… przecie to dla mnie wielkie święto… Kociuba!
KOCIUBA Słucham.
RADOMIR ( nagle zamyślony, do siebie) Mój Boże! Nie doczekali biedacy… Jutro będzie
szesnaście lat, jakeśmy ich widzieli po raz ostatni… ( wzdycha, spoglądając na żonę) Nie
trzeba jej przypominać… ( woła) Kociuba!
KOCIUBA ( z fajką, którą nakładał) Jestem… ( Stefan i Karolina, którzy słuchali opowiadania
dziadka, teraz rozmawiają na stronie)
RADOMIR No, czekam… miałeś dać.
KOCIUBA Proszę. ( podaje mu fajkę z ogniem)
RADOMIR Aha! dobrze… ( bierze fajkę) Ale to wino… ( Dorota wnosi tacę z kieliszkami)
IZYDORA Zaraz nalewam.
RADOMIROWA ( na stronie, patrząc na męża) Może Bóg da, że zapomni o jutrzejszej rocznicy.
RADOMIR Dajcież. ( bierze kieliszek i zamyśla się; po chwili) Panie Stefanie… ( Stefan się
przybliża; po chwili) dawniej w tym dziś ubogim domku kwitła, panie dobrodzieju, zamożność…
i szczęście rodzinne… było błogosławieństwo Boskie…
RADOMIROWA W które i teraz ufamy… Nie godzi nam się skarżyć i wątpić w Opatrzność.
RADOMIR Kiedy mi jejmość przerywasz, a właśnie to chciałem powiedzieć. ( po chwili) Bóg
nas doświadczył ciężko, ale dowód błogosławieństwa jego pozostał nam w tych dwóch
dzieweczkach… Jest to cały nasz skarb, którego połowę oddajemy tobie. Wszak go będziesz,
panie dobrodzieju, szanował i strzegł jak oka w głowie?
STEFAN ( z zapałem, całując go w ramię) Panie poruczniku, gdyby nadzieja otrzymania ręki
panny Karoliny nie była dla mnie najwyższym szczęściem, czyżbym ubiegał się o jej ziszczenie
tak usilnie?
IZYDORA No, i bezinteresownie, to musimy panu przyznać.
STEFAN Więc już z tego samego powodu powinniście państwo być spokojni o przyszłość
panny Karoliny. ( całuje Karolinę w rękę)
RADOMIR Zatem piję za pomyślność waszą! ( upija trochę z kieliszka) Co to za wino? ( wącha
i upija jeszcze) Zdaje mi się, że… Ciotko! ( ciszej do Izydory, patrząc na żonę, która
ściska Stefana i Karolinę) Wszak to to samo, co zostało od ślubu ich rodziców? Myślałem,
że nam wypili wszystko tego dnia, jak…
IZYDORA ( prędko) Została cudem jedna butelka. ( na stornie) Ach, dlaboga, żeby sobie aby
nie przypomniał, że to jutro właśnie…
RADOMIR Jedna butelka, ( kiwa głową) ostatni świadek lepszych czasów; ( wypija pozostałe
wino z kieliszka) zakorkować tę resztę i zachować do zaręczyn Różyczki. ( zamyśla się)
Mój Boże… ( po chwili) Kociuba!
KOCIUBA Jestem.
RADOMIR Fajka mi zgasła. ( zapala i pogrąża się w myślach, Radomirowa i Izydora piją kawę)
KAROLINA ( do Stefana, z którym przechadza się) Czy to prawda, że hrabia Ściborzycki jest
pańskim kuzynem?
STEFAN ( z pewnym zakłopotaniem) Istotnie… jakkolwiek dalekim… właściwie jest to tylko
powinowactwo.
KAROLINA Nie mówiłeś mi pan nigdy o tym.
STEFAN Nie przyszło mi na myśl… Mój kuzyn tak niedawno osiadł w naszej okolicy.
KAROLINA Zdaje mi się, że to nie powód. Po kimże to on odziedziczył Ściborzyce?
STEFAN Po dziadku, a raczej po wuju, które je miał pod dożywociem.
KAROLINA Pan często tam bywasz?
STEFAN Nie bardzo… zwłaszcza, że nie mieszka jeszcze stale. Ale te pytania zdają się mieć
jakiś cel, którego nie mogę się domyśleć.
KAROLINA Miałam jedno życzenie, to jest prośbę do pana, którą, jak teraz widzę, trudniej
mi będzie wypowiedzieć, niż myślałam.
STEFAN ( gorąco) Aż prośbę?… dosyć by było życzenia… Wątpię, żeby było tego rodzaju,
abym nie mógł go spełnić.
( Rózia wstaje z palcem na ustach, wskazując na dziadka, który zaczyna drzemać)
RADOMIROWA ( do męża) Jesteś śpiący, kochaneczku?
RADOMIR Troszeczkę.
RADOMIROWA ( do Izydory) Moja Izydorciu…
IZYDORA ( idąc do Radomira) Jegomość nie powinieneś się tak rozsypiać po krzesłach…
Nie lepiej to, wstawszy od stołu, od razu położyć się na swojej sofce? Tak niezdrowo.
RADOMIR Moja ciotko, co mnie tam już lepiej albo nie lepiej… Wszystko jedno… aby tylko
dobić do końca.
IZYDORA No, no, nie wiedzieć co… Grzech tak mówić. ( Izydora wraz z Rózią wyprowadzają
Radomira na lewo; Radomirowa wychodzi z nimi, a Dorota i Kociuba na prawo)
SCENA IV
KAROLINA, STEFAN.
STEFAN ( całując jej ręce) Panno Karolino, jakie pani miałaś życzenie?
KAROLINA Dajesz pan słowo, że je spełnisz?
STEFAN Czyż potrafiłbym pani czego odmówić…
KAROLINA A gdyby to było nad pańskie siły?
STEFAN Znajdę je dla pani.
KAROLINA Więc czy możesz pan dla miłości mojej zdobyć się na taką ofiarę, jak zupełne
zerwanie stosunków z panem hrabią?
STEFAN ( zmięszany) Z jakiejże przyczyny?
KAROLINA Bardzo prostej, iż nie potrafiłabym odgrywać roli uprzejmej gospodyni domu
względem osoby, która, obrawszy nas sobie za cel niezasłużonego prześladowania, nie
przebiera w środkach, byle dopiąć swojego.
STEFAN Kto? On?! ( na stronie) Tego się obawiałem… Ach! ten Brunon… ( głośno, z zakłopotaniem)
Ale, droga pani, czy jesteś pewną, że tak się ma rzecz istotnie?
KAROLINA Pomijam to, że sam nie poczuwał się do obowiązku zabrania znajomości z przyszłymi
swoimi powinowatymi, ale nawet wiem na pewno, że nie wahał się z powodu naszego
stosunku rozsiewać wieści ubliżających nam w najwyższym stopniu.
STEFAN Co pani mówisz!… W jakim rodzaju?
KAROLINA Wieści, przypisujących nam brudne wyrachowanie, zastawianie na pana sideł.
STEFAN I pani temu wierzysz!
KAROLINA Nie broń go pan; wszakże pan hrabia postawił sobie podobno za zadanie przeszkodzić
w jaki bądź sposób naszemu związkowi.
STEFAN ( zmięszany, z irytacją) Alboż jestem pod jego kuratelą?
KAROLINA Być może, że rości sobie prawo do niej.
STEFAN Nie ma najmniejszego! ( całując jej ręce) Panno Karolino, nie uwierzysz pani, jaką
przykrość sprawiasz mi tymi podejrzeniami.
KAROLINA To nie są podejrzenia… mam dowody.
STEFAN Dowody!… Jakież?
KAROLINA Ostrzeżenia osób dobrze mi życzących.
STEFAN Czy możesz pani wymienić te osoby?
KAROLINA Nie mogę.
STEFAN Dlaczego?… czy proszono o tajemnicę?
KAROLINA Nie mówmy zresztą o tym. Jest jeszcze inna przyczyna, dla której nie życzyłabym
sobie przyjmować w naszym domu pana hrabiego… nie idzie tu już tylko o mnie…
moje sympatie lub antypatie, jakkolwiek te ostatnie są aż nadto usprawiedliwione.
STEFAN A o kogoż?
KAROLINA O moją siostrę.
STEFAN O pannę Różę! Jak to? Mój kuzyn może mieć swoje wady, ale w każdym razie jest
człowiekiem zanadto przyzwoitym, aby pozwolił sobie…
KAROLINA Panie Stefanie, posłuchaj mnie pan. Powierzam panu domową tajemnicę, o której
powinieneś wiedzieć. Wyobraź pan sobie, jest nim tak zajętą, że byłoby dla niej prawdziwym
niebezpieczeństwem, gdyby mieli sposobność spotykania się.
STEFAN Czy podobna! Wszakże się nie znają.
KAROLINA Widziała go raz jeden przypadkiem i… podobał jej się.
STEFAN A, już to szczęście do kobiet ma szczególniejsze.
KAROLINA Szczęście, które dla nich staje się często fatalnym… nieprawdaż?
STEFAN Bo go psują… ale grunt w nim najlepszy, wierzaj mi pani.
KAROLINA Za mała dla nas rękojmia, gdy idzie o los tego dziecka, które teraz, gdy mam
opuścić ten dom, pozostaje całą pociechą dziadków i poczciwej ciotki. Wiedząc, co ci ludzie
przecierpieli, pojmujesz pan, że naszym obowiązkiem jest usunąć to wszystko, co
mogłoby zatruć ich ostatnie chwile.
STEFAN Ale masz pani najzupełniejszą słuszność… tylko zdaje mi się, że państwo przywiązujecie
zbyt wielką wagę do dzieciństwa, które…
KAROLINA Które nie wzbudzałoby obaw o następstwa, gdyby nie mamka; ta kobieta w
swoim ślepym przywiązaniu przewróciła jej w głowie, wysnuwszy z tego cały romans.
Ciocia łajała Dorotę o to już kilka razy, ale niewiele pomogło, bo na nieszczęście dziadunio
i babcia, bawiąc się tym, pomagają jej mimowiednie.
STEFAN Nie może być! W jaki sposób?
KAROLINA Wszystko niby żartem, przy pomocy docinków i dwuznaczników bardzo przezroczystych,
jakich słyszeć nie powinna. Na przykład, może pan uważałeś kiedy, że ją nazywają
hrabiną.
STEFAN O! Niewinny żart staruszków…
KAROLINA Zapewne… ale ta nieszczęśliwa mania prześladowania niewczesnymi aluzjami
rozbudza w niej niepotrzebne pragnienia i utrwala w pamięci to, o czym inaczej byłaby zapomniała
na drugi dzień. Przyznasz pan, że zbliżenie się takiego człowieka do młodej pa-
nienki, mającej pod wpływem egzaltacji wyrobione jakieś idealne pojęcie o jego osobie,
musi być dla niej niebezpieczeństwem.
STEFAN To rzecz pewna… ale nie obawiaj się pani. Wszystko, co ma na celu zapewnienie
wam spokoju, jest i będzie zadaniem mojego życia. Mogę pani zaręczyć, że siostra pani nie
zobaczy go, zamknę przed nim nasz dom. ( spojrzawszy w okno) Co widzę? On tu jedzie!…
Tak, to jego ekwipaż.
KAROLINA ( patrząc w okno) Co pan mówisz? On?!… Cóż to może znaczyć? ( patrzy mu w
oczy) Pan jesteś zmięszany.
STEFAN Ja?… Cóż znowu!… ( na stronie) Przeraża mnie ten szaleniec.
KAROLINA Prawa gościnności każą przyjąć… sama nie wiem, co teraz zrobić.
STEFAN ( żywo) Nie wychodźcie panie wcale… zapewne ma jaki sąsiedzki interes; niech go
przyjmie dziadunio albo w ostateczności ciotka Izydora.
SCENA V
CIŻ SAMI, IZYDORA z lewej strony, po chwili DOROTA z prawej.
IZYDORA Tak, ciotka Izydora na pierwszy ogień, bo ona jest straszydło na wróble, na którego
widok ten pan ucieknie… Ale mniejsza o to, niech i tak będzie; przyjmę go, poświęcając
się za was wszystkich… Tylko nie mogę tak wyjść, muszę ogarnąć się choć trochę…
Pan go tu zabaw tymczasem.
DOROTA ( rozgorączkowana) Jezus Maria, pan hrabia ze Ściborzyc! ( ściera fartuchem kurz z
mebli)
IZYDORA ( do Doroty surowo) Czego chcesz?… Niepotrzebna tu jesteś… Odejdź.
DOROTA Jak to niepotrzebna? A któż tu robi porządek, jeżeli nie ja?… Czy pani nie słyszała,
że pan hrabia jedzie z wizytą?
IZYDORA Słyszałam i mówię ci jeszcze raz odejdź stąd.
DOROTA ( mrucząc) Hm, hm, hm!… ( odchodząc niechętnie na prawo, do siebie) Oni na
pewno zrobią jakie głupstwo. ( wychodzi)
IZYDORA Karolcia do swojego pokoju… Żeby mi żadna z was nie wychodziła, chyba że się
zawoła… broń Boże! ( Izydora i Karolina wychodzą na lewo)
SCENA VI
STEFAN, po chwili BRUNON, KOCIUBA, potem DOROTA.
STEFAN Po co ten wariat tu przyjechał?… Nie przypuszczałem nigdy, żeby się posunął tak
daleko… Gotów umyślnie wywołać skandal!… Co to u niego!
BRUNON ( wchodząc głębią w eleganckim negliżu, do Kociuby, który otwiera mu drzwi) Źle
trafiłem, ale zaczekam… Więc powiadasz, że państwo śpią.
KOCIUBA Tak jest, proszę jaśnie pana… starsze państwo co dzień muszą sobie urznąć małego
śpika po obiedzie.
BRUNON ( śmiejąc się) A! Małego śpika?… Istotnie, to bardzo zdrowo… no, ale panienka?
KOCIUBA Która, proszę jaśnie pana?
BRUNON Więc ich tu jest więcej niż jedna?
KOCIUBA Panienek? Aż trzy, proszę jaśnie pana.
BRUNON O!… Nie wiedziałem… I to wszystko śpi sobie także?
KOCIUBA E! Gdzież by znowu…
BRUNON Więc możebym mógł widzieć się chociaż z panienkami?
KOCIUBA Bo ja wiem? ( miarkując się) Tylko że to dziś tak jakoś parno, ma się na deszcz, to
może i one się pospały.
BRUNON No, to dowiedz się z łaski swojej.
KOCIUBA ( na stronie) Hm, hm, hm!… ( wychodzi na lewo)
BRUNON ( do siebie) Ciekawe rzeczy… Cha! cha! cha! Wyobrażam sobie, jaki popłoch
sprawi wiadomość o moich odwiedzinach… ( idąc na przód sceny, spostrzega Stefana) A!
otóż i wicegospodarz!… To szczęśliwie… Jak się masz!
STEFAN ( żywo, chwytając go za rękę) Co ty tu robisz?
BRUNON Co robię? A to dobre! Widzisz, że przyjechałem.
STEFAN Po co?
BRUNON Po co? Naprzód, stęskniłem się za tobą, a wiedząc, że cię tu znajdę…
STEFAN Bez dowcipkowań, bardzo proszę.
BRUNON No, a potem, ponieważ w domu niesłychanie się nudzę, więc chciałem zabawić
się.
STEFAN Kogóżeś obrał sobie za cel tej zabawki?
BRUNON Szukam dopiero, a powiedziano jest: szukajcie a znajdziecie.
STEFAN Jakież masz prawo obierać sobie ten dom za…
BRUNON Na wielkie nieba, nie bierzże tego tak tragicznie, gdy sytuacja jest najzwyklejsza w
świecie. Wiesz, że jestem gościem prawie w moich Ściborzycach, więc z tego powodu nie
miałem dotychczas sposobności odwiedzenia tego sielankowego ustronia i zabrania znajomości
z jego mieszkańcami, o których byłbym nawet nie wiedział, gdyby nie ty. Przybyłem
po prostu z wizytą, a to mi przecie wolno, zdaje się.
STEFAN Jeżeli istotnie tak jest, wróćże, się przede wszystkim do domu i przebierz przyzwoicie,
bo w takim stroju nie oddaje się wizyty.
BRUNON Garnitur od pierwszego krawca, cóż ty chcesz! Sądzę przeciwnie, że zrobi wielki
efekt.
KOCIUBA ( wracając) Wszystko śpi, proszę jaśnie pana, jak zarznięte.
BRUNON Tak! No, to zaczekam, bądź łaskaw oznajmić o mnie, jak się obudzą.
KOCIUBA ( do siebie) Jednak kto wie, czy się babie nie wyśni owe cielę z flakami. ( wychodzi
na prawo; we drzwiach spotyka się z Dorotą, która szepce z nim)
STEFAN Jak to, więc trwasz przy swoim?
BRUNON Naturalnie, bo nie przypuszczam, żebyś mówił na serio, żądając ode mnie tego, o
co im tu z pewnością nie chodzi. Wracać się prawie o milę drogi! Już i tak dała mi się we
znaki podróż w taki upał. ( do Doroty, która przechodzi przez scenę od strony prawej ku
lewej, udając zajętą porządkiem) Moja pani, czy mógłbym prosić cię uprzejmie o szklankę
świeżej wody?
DOROTA ( przysiadając w ukłonach) W ten moment, jaśnie panie. ( na stronie) Moja pani…
Jaki to grzeczny człowiek, chociaż taki pan. ( na stronie) Już też żeby nie mieli się teraz zobaczyć,
tobym sobie nie darowała!… A! Wiem, co zrobię! ( wychodzi na lewo)
STEFAN Powiadam ci, że nie pozwolę, abyś ten dom traktował z lekceważeniem.
BRUNON E! Stefcio bierze na kieł… ale to strach wszystko robi. Widzę, że wstępując na
śliski grunt, zapomniałeś podkuć się na ostro, bratku.
STEFAN Cóż to ma znaczyć?
BRUNON Szukasz sposobu, jak by mnie stąd oddalić, żebym nie zobaczył tego, co byś chciał
przede mną ukryć. Rozumiem to bardzo dobrze, bo nie ma nic nieprzyjemniejszego, jak
widzieć ośmieszonymi swoje ideały… a widocznie tego się obawiasz.
STEFAN ( zirytowany) Mylisz się. Są rzeczy świętością swoją tak wielkie, że usiłowania każdego,
co by chciał je ośmieszyć, zwróciłyby się przeciwko niemu samemu… Tylko to
wiem, że mącić spokój przybytku najwyższych cnót i poświęceń wprowadzeniem doń takich
wartogłowów i cyników, jak ty, byłoby świętokradztwem!
( z lewej strony wchodzi Dorota wraz z Rózią, która kryje się za nią, aby nie być widzianą;
chichocą się i szepcą, wskazując na Brunona)
BRUNON U! Wiesz co, że zaciekawiasz mnie do najwyższego stopnia… i teraz tym mniej
skłonnym jestem do wyrzeczenia się zamiaru obejrzenia na własne oczy tego wspaniałego
przybytku… który mi jakoś wcale na coś podobnego nie wygląda. ( do Doroty, którą spostrzega,
oglądając się) Moja pani, a owa woda?
DOROTA W tej chwili, w tej chwili. ( wychodzi śpiesznie na prawo z Różą)
STEFAN ( gwałtownie) Brunonie! Pozwalasz sobie zanadto… Co cię upoważnia do podobnego
postępowania względem mnie?
BRUNON Jeżeli nie pamięć na twoich rodziców, którzy, odumierając cię przedwcześnie,
żegnali ten świat z troską o jedynaka, to chociażby wzgląd na naszych wspólnych krewnych,
którzy z pewnością mieliby do mnie pretensję, dowiedziawszy się, że Stefcio dopuszcza
się wybryków pod moim nosem. Obowiązkiem moim jest wyrwać cię z błędnego
koła, w którym się obracasz.
STEFAN ( ironicznie) Występując w roli moralisty, zapomniałeś zastanowić się, czy ona ci
przystoi.
BRUNON Przepraszam cię, tak dziecinnym nie jestem, żebym się miał za doskonałość, ale
staram się przynajmniej pamiętać zawsze o tym, co jestem winien pozycji odziedziczonej
wraz z nazwiskiem… i to mi nadaje owo prawo, o którym zdajesz się powątpiewać…
Zresztą, co tu gadać: powinienem nie dopuścić, abyś popełnił głupstwo, i… zrobię to bez
względu na twoje rzucanie się.
STEFAN Chcesz wywołać skandal?
BRUNON Chcę przede wszystkim wyplątać cię z sieci, w jakie cię uwikłano.
STEFAN Dobrze! więc dowiedz się, że dziś oświadczyłem się, i zrobiono mi ten zaszczyt, że
mnie przyjęto.
BRUNON ( z wybuchem) Dzieciaku!
STEFAN Kocham ją nad wszystko w świecie i żyć bym bez niej nie mógł. To moje ostatnie i
stanowcze słowo.
BRUNON A to go haniebnie złapali!
STEFAN Proszę się miarkować w słowach. Od dziś ten dom jest moim domem, i mnie dotykasz,
ubliżając tym, których szanuję i czczę. ( porywając jego rękę) Odjedziesz, wszak
prawda?
BRUNON ( oglądając się) Czy tu nie ma studni, czy co, że nie mogę doczekać się tej wody?
Warto by, żebyś i ty się napił.
STEFAN Więc trwasz w swoim uporze? Mniejsza o to. Odchodzę do mojej narzeczonej i
postaram się, aby cię nie przyjęto. Rób, co chcesz, ale w każdym razie mam cię za człowieka
zbyt dobrze wychowanego, abyś się dopuścił kroku, którego byś się później rumienił.
( wychodzi na lewo)
SCENA VII
BRUNON, po chwili RÓZIA, DOROTA wchodzą z prawej strony; Dorota ze szklanką wody
na tacy, którą oddaje Rózi, mającej chusteczkę przewiązaną na krzyż na piersiach, jakie noszą
służące, obie chichocą się, Dorota popycha z lekka Rózię, która zbliża się z tacą na przód sceny.
BRUNON A więc do tego już doszło! O! Za pozwoleniem, moi państwo, nie tryumfujcie
przed czasem… rozchodzą się jeszcze i od ołtarza. ( spostrzegając Rózię) A! Przecie… ( nie
biorąc wody, przygląda się Rózi) No i ten wariat chciał mnie zmusić, żebym rejterował z
domu, w którym takie ananasiki usługują gościom… Jeszcze czego! ( zbliża się do Rózi)
Cóż to za śliczny buziaczek… a co za oczy!… Jak ci na imię, aniołku? ( chce ją wziąć za
policzek, Rózia przerażona upuszcza tacę z krzykiem i zasłania oczy)
DOROTA ( rzucając się ku niemu) O ho, hola! Za pozwoleniem, a to co za konfidencje!
BRUNON Przede wszystkim moja woda! Dajcież drugą szklankę, bo nie wytrzymam.
DOROTA Ja panu dam wody! Co pan sobie rozumiesz! Czy pan wiesz, coś pan zrobił?
BRUNON Ja?… Nic nie zrobiłem, boście mi nie dały… i nie pojmuję, co asani chcesz ode
mnie; czy tu u was nie wolno pogłaskać ładnej dziewczyny? Cóż to za dzikie zwyczaje?
DOROTA Dziewczyny! To dziewczyna?
BRUNON A cóż? Chłopiec przebrany może?
RÓZIA ( ochłonąwszy wybucha śmiechem, po czym do Brunona z szczerością) Panie! Przypuszczając,
żeś pan dobry, bo w pańskim spojrzeniu jest dla mnie coś sympatycznego,
mam nadzieję, iż to, co się tu stało, zachowasz w tajemnicy… O! boby mi tego z pewnością
nie darowano.
BRUNON ( zdziwiony) Co? Co?
RÓZIA Wszak prawda, że ciekawość to pierwszy stopień do piekła?… Dopuściłam się tego
grzechu, przyznaję się ze skruchą, ale aby być szczerą, muszę powiedzieć panu, że sam
masz ów grzech na sumieniu.
BRUNON ( zdziwiony) Ja?
RÓZIA A nie inaczej i to po prostu dlatego, żeś pan nie raczył zwrócić na mnie najmniejszej
uwagi w kościele. Przecież ja nie takie dziecko, jestem już dorosłą panną.
BRUNON ( zdziwiony) W kościele?
DOROTA A tak! Na odpuście.
RÓZIA Gdybyś się pan obejrzał choć raz, wtenczas nasze oczy byłyby się z sobą spotkały,
jak w tej chwili i… nie byłabym już naturalnie potrzebowała… ( spuszczając oczy) O! Bo
teraz bardzo sobie to wyrzucam, czuję całą niestosowność kroku, który musiał pana zdziwić
niemało… Ale bo to ty, mameczko, namówiłaś mnie, powinna bym mieć żal do ciebie.
DOROTA Moje dziecko, jeżeli ludzie mają oczy, to nie na co innego, tylko żeby na siebie
patrzyli.
BRUNON Złote słowa.
RÓZIA Ale już trudno, stało się!… Teraz truchleję z obawy, żeby się o tym kto nie dowiedział…
Panie! Pamiętaj pan, że pomiędzy nami jest tajemnica… Czy mogę być pewną, że
ją pan zachowasz?
BRUNON O tak! w najgłębszej skrytce mojego serca.
RÓZIA Niechże stamtąd nie uleci, boby mnie to bardzo, bardzo zmartwiło… No, muszę
uciekać, bo się boję, żeby mnie nie złapano na gorącym uczynku. ( podając mu rękę) Ale
do widzenia, bo przecież spodziewam się, że pan nie odjedziesz zaraz… zaczekasz, dopóki
dziadzio się nie obudzi, nieprawdaż?
BRUNON Ale naturalnie…
RÓZIA ( odchodząc, na stronie) Tak mi jakoś dziwnie błogo… nie pojmuję, co się ze mną
stało… ( wracając, z palcem na ustach) Więc pamiętaj pan… tajemnica! Bo inaczej pogniewałabym
się śmiertelnie.
BRUNON Zbyt szacowną jest dla mnie, abym jej nie strzegł.
( Rózia wybiega na lewo)
SCENA VIII
BRUNON, DOROTA.
BRUNON Cóż to za cudne zjawisko!… Sfinks przemawiający zagadkami… ale z pewnością
żaden z sfinksów nie był tak uroczym… Jaka naiwność, pełna wdzięku Ś a przy tym i co
za spryt!… Jak ona się to zręcznie wywinęła z sytuacji, bądź co bądź dwuznacznej.
DOROTA ( biorąc się pod boki) No cóż, jakże się panu spodobała moja Różyczka?
BRUNON O! Prawda, że istna różyczka, polny dziki kwiatek, ponętniejszy od najwspanialszych
cieplarnianych, wabiący urokiem natury… Któż to jest, mów, kto to jest?
DOROTA ( śmiejąc się) Ano chłopczyk przebrany.
BRUNON Byłbym niepocieszonym, gdyby to miało być prawdą. Ale powiedz mi, co znaczyła
ta wzmianka o jakimś kościele, w którym znajdowaliśmy się razem… Co to takiego?
DOROTA Chce pan wiedzieć? Oto tak było: w odpust na Matkę Boską Zielną byliśmy wszyscy,
jak zawsze, na nabożeństwie; modliliśmy się, jak przynależy, ale naraz rumor się zrobił
i ludzie zaczęli szeptać, że nowy dziedzic ze Ściborzyc jest w kościele. Moja Różyczka,
że to ciekawe, zwyczajnie, jak młode…
BRUNON Nie wiedziałem, że to na starość ustaje… To wyście już nie ciekawi?
DOROTA ( ruszając ramionami) Ja?… Olaboga! Mnie tam dawno takie rzeczy wywietrzały z
głowy.
BRUNON Niby jakie rzeczy?
DOROTA Ano, mężczyzny.
BRUNON Aha! Więc cóż? Cóż?
DOROTA Spojrzało biedactwo tam, gdzie ludzie palcami pokazywali, i jak pana zobaczyła,
tak już nie mogła oczu oderwać… Pan, musi być, oczarował ją.
BRUNON Nie może być!
DOROTA Pan kontent?… Hm!
BRUNON No, naturalnie, żem kontent… dobra sobie.
DOROTA Naprawdę?
BRUNON ( do siebie) Jakże świetną myśl miałem, żem tu przyjechał. Prześliczne dziewczę,
któremu wpadłem w oko, które się naiwnie do tego przyznaje… Czy może być szczęśliwszy
wypadek?!
DOROTA Tak mi żal było niebogi, że gdybym miała więcej śmiałości, to byłabym pana, chociaż
to było na świętym miejscu, pociągła za surdut, żeby się pan był aby raz obejrzał… bo
pan stał jak mur, aż mnie coś podrywało.
BRUNON Czemużeś tego nie zrobiła… Byłbym ci bardzo wdzięcznym.
DOROTA Ale za to powiedziałam sobie, że musicie się zetknąć z bliska, żeby nie wiem co…
i postawiłam też na swoim… Kontent pan?
BRUNON Miałaś myśl nieocenioną. ( do siebie) W czepkum się urodził, nie wierzę swojemu
szczęściu… Ten zaścianek, a w nim taka cudna perełka, wzrosła wśród jakiego może
śmietniska… bo po tym, co się stało ze Stefanem, wszystko przypuszczam… Perełka, którą
wydobędę stąd, choćby przyszło użyć gwałtu, oprawię w złoto i pieścić się nią będę…
Co za urocza perspektywa! ( do Doroty, dając jej pieniądze) Winienem ci wiele… Masz,
proszę cię.
DOROTA ( nie biorąc) A pan mnie za co płaci? A to co znowu! Ja nie potrzebuję… Niech pan
sobie schowa swoje pieniądze.
BRUNON Odmawiasz! Dlaczego? chcesz, czy nie chcesz, będziemy pamiętać o tobie, to ci
się święcie należy… Ale! Za pozwoleniem, wspomniała coś o dziadzi… Czy to czasem nie
owa narzeczona pana Stefana?… To byłoby dobre.
DOROTA A Słowo stało się Ciałem! Przecież tamta ma już swojego… To druga.
BRUNON Druga?
DOROTA Aha!
BRUNON Siostra?
DOROTA A toć nie co.
BRUNON ( do siebie) Siostra jego lubej, i to nieźle!… Będzie dobry figiel, losy upraszczają
mi zadanie… No, ale jeżeli tamta do niej podobna, nie dziwię mu się tak dalece. ( zainteresowany)
Więc to wnuczki tych państwa Radomirów? A gdzież są rodzice?
DOROTA Rodzice? Mój Boże! Szesnaście lat, jak ich wywieźli na Sybir, karmiłam właśnie
wtenczas Różyczkę. Dziś u nas powinna być żałoba, smutek, bo to akurat wilia rocznicy.
Ach, panie! Sądny to był dzień.
BRUNON ( innym tonem) Szesnaście lat… A! Więc to w sześćdziesiątym czwartym… ( po
chwili) I cóż się z nimi stało?
DOROTA Pomarli oboje. ( zasłania oczy fartuchem, po czym wybucha rzewnym łkaniem)
BRUNON ( wzruszony) Biedni ludzie… i to także ofiary tych naszych nieoględnych porywów.
DOROTA ( utuliwszy się) Przyjechała na wozach cała chmara wojska ze starszym, żeby naszego
pana zabrać… Pani, chociaż niedawno wstała po słabości, nie chciała go puścić od
siebie… jak mu się uwiesi u szyi, jak zacznie ryczeć, to aż się serce krajało… Przecie nawet
ten starszy, widziałam, jak oczy obcierał… Ale cóż robić… mus!… Wzięli ich oboje, i
… jużeśmy ich więcej nie widzieli. ( płacze znowu, Brunon chodzi milcząc; po chwili)
Ach! Co się potem działo w domu, to nawet wypowiedzieć trudno… Starsza pani włosy
sobie wyrywała z głowy, a że oczu nie wypłakała, to prawdziwy cud!… A co to potem
było starania, jeżdżenia, a kosztów!… Parę wsi na to poszło, bo i kary jakieś trzeba było
płacić… i nic to wszystko nie pomogło… ( po chwili milczenia) I tak biedne starowiny zostali
sami z tymi dwiema sierotkami… wkradła się bieda… z pańskiego domu zrobiło się
niby cmentarzysko… Jedno w drugie ino wzdycha i płacze po kątach, a jeżeli się które
kiedy roześmieje, to jak za pańszczyznę, udaje jak może, żeby drugie rozweselić. Z początku
ciężko było wytrzymać, ale człowiek do wszystkiego się przyłoży… Trudna rada!
Wie Bóg, co robi, święta Jego wola.
BRUNON ( do siebie) Męczennicy! Święci ludzie!… A ta kobieta, jak szczytna w swojej naiwnej
prostocie! Mimo woli wzbudza szacunek… i ja mogłem powziąć myśl!… Jakże się
sobą teraz brzydzę!… Nie poznaję, co się ze mną dzieje. ( nagle, dając jej pieniądze) Masz!
Weź te pieniądze… Możesz je wziąć, bo to nie dla ciebie. Dasz na dwie msze… jednę za
spokój nieboszczyków, drugą za pomyślność żyjących i upamiętanie zbłąkanych… Twoimi
rękami ofiarowany ten dar i jednym, i drugim przyniesie szczęście.
DOROTA Ano tak, to co innego… Bóg zapłać. ( po chwili) Pan dobry jest… już ja miarkuję,
że moja Różyczka będzie przez pana szczęśliwą i dziadkowie, choć nad grobem, będą
mieli trochę pociechy… Mój Boże, lżej im będzie umierać.
BRUNON Żyć jeszcze będą, dobra kobieto, długie lata ciesząc się szczęściem wnuczek…
postaramy się o to, nieprawdaż?… będziemy ich pielęgnować. ( na stronie) Zadrgała we
mnie jakaś struna, dotychczas nie poruszana.
SCENA IX
POPRZEDZAJĄCY; IZYDORA wchodzi z lewej strony, przystrojona nieco ze staroświecka,
ale bez szarży.
IZYDORA ( z progu) Doroto, co tu robisz?… Nie masz swojego zajęcia?… Idź stąd.
DOROTA ( do siebie) No pójdę, pójdę… o jej!… Niepotrzebnam tu już teraz… Co miałam
zrobić, to zrobiłam. ( odchodzi na prawo)
BRUNON ( na stronie) Któż to być może? Za młoda na babkę, a na siostrę znowu za stara…
ale oczywiście to owa trzecia.
IZYDORA ( która stała u progu, dopóki Dorota nie odeszła, teraz zbliża się) Z panem hrabią
Ściborzyckim mam przyjemność mówić?
BRUNON Tak jest, pani.
IZYDORA Jestem siostrą nieboszczki matki tej, o którą dziś oświadczył nam się pański kuzyn,
pan Tolicki… czy panu wiadomo o tym?
BRUNON ( żywo) A! Pani jesteś jej ciotką… zatem i panny Róży także?
IZYDORA No, naturalnie… ale skądże panu przyszło mówić o pannie Róży?
BRUNON Wytłumaczę to, ale przede wszystkim pozwól pani dobrodziejka ucałować tę rączkę
i przeprosić za mój strój niestosowny.
IZYDORA O! ( na stronie) Jakiś do rzeczy człowiek.
BRUNON Bo to bynajmniej nie wizyta, na którą się dopiero zbieram… Dzisiejszą bytność
moją spowodował jedynie przypadek. ( na stronie) Co tu powiedzieć… ( głośno) Znalazłszy
się w pobliżu w jednej z moich wiosek graniczących z państwem…
IZYDORA Ależ żadna z pańskich wiosek nie graniczy z nami.
BRUNON W takim razie źle mnie objaśniono.
IZYDORA Wsie przytykające do pańskich posiadłości były naszymi, ale dawno już są w innych
rękach.
BRUNON A ja już myślałem o kompromisie z państwem z powody pewnej małej wątpliwości,
co do granic… i dlatego nie mogłem się oprzeć pokusie skorzystania ze sposobności i
jakkolwiek z przekroczeniem form…
IZYDORA O, mój panie, przestaliśmy przywiązywać wagę do tak błahych przekroczeń. Los,
znęcając się nad nami, nauczył nas cenić najlżejszy objaw przychylności i współczucia,
chociażby nawet niezgodny z etykietą… dosyć dla nas, jeżeli możemy w nim widzieć dowód
serca.
BRUNON O! Pani, z mej strony możecie go być pewni.
IZYDORA Siadajże pan. ( siada)
BRUNON ( siadając także, do siebie) Jakaś zacna matrona… Jak mnie się teraz wszystko podoba
w tym domu.
IZYDORA Więc panu hrabiemu wiadomym było staranie się pana Stefana o rękę Karolci?
BRUNON Tak jest, pani.
IZYDORA I nie masz pan nic przeciwko jego wyborowi?
BRUNON Mogę mu tylko powinszować… naturalnie nie mówię tu o osobie panny Karoliny,
której nie znam, lubo nie wątpię, że tak wielkie przywiązanie mogły wzbudzić tylko prawdziwe
przymioty serca i duszy… ale już to samo przemawia za nim, że, nie powodując się
interesami materialnymi, szukał żony w domu, cieszącym się tak zasłużoną czcią, w rodzinie,
otoczonej aureolą poświęceń i męczeństwa.
IZYDORA Więc panu wiadomo…
BRUNON Przez jakie koleje przechodziliście państwo? Tak jest, pani, chociaż na nieszczęście
od niedawna dopiero.
IZYDORA A! Więc temu zapewne przypisać możemy wieści, które nas dochodziły o niechęci,
jaką pan okazywałeś z początku względem zamiarów pana Stefana?
BRUNON ( żywo) Nie wierz pani temu ani słówka… Zresztą chociażby było w tym cokolwiek
prawdy, pani wiesz, że większa jest radość w niebie z jednego nawróconego, niż
dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych.
IZYDORA To prawda.
BRUNON ( na stronie) Ach! Teraz ja bym im nieba przychylił.
IZYDORA Mówiliśmy o moich siostrzenicach… Wychowałam je prawie od niemowlęctwa,
bo Rózia była przy piersi, a starsza zaledwie chodzić zaczynała, gdy moja siostra, a ich
matka, wywiezioną została wraz z mężem na wygnanie… gdzie też grób znalazła.
BRUNON ( ze współczuciem) Smutne, smutne dzieje… wyobrażam sobie boleść rodziny.
IZYDORA Trafiało mi się za mąż… nie poszłam, bo uważałam za obowiązek oddać się zupełnie
sierotom, tym biednym ofiarom poświęcenia się dla ojczyzny… Pojmujesz pan
więc, czym one są dla mnie, dla nas wszystkich.
BRUNON O! Pani, któż by tego nie rozumiał. ( całuje jej rękę; wstając, na stronie) I to brylant…
Tu, widzę, same brylanty… zaczynam być w obawie, czym jest ich godzien. ( głośno)
Wszak będę mógł mieć szczęście zobaczenia pana Radomira i jego czcigodnej małżonki…
IZYDORA Jeżeli panu nie spieszy się z odjazdem, bo śpią w tej chwili.
BRUNON Skoro już przełamałem pierwsze lody i zyskałem rozgrzeszenie z powodu mojej
toalety, nie darowałbym sobie, gdybym pominął sposobność złożenia im mego uszanowania…
Zresztą, pilno mi przecie poznać przyszłą moją kuzynkę… no, i jej siostrę!
IZYDORA O! to dziecko jeszcze.
BRUNON ( żywo) Jak to? Nie miałbym jej zobaczyć?
IZYDORA Nie stracisz pan nic na tym.
BRUNON ( jak wyżej) O! Nie róbże mi, pani, tej przykrości… Niechże przy pierwszej bytności
przynajmniej prośba moja będzie wysłuchaną.
IZYDORA Nie, nie, już niech pan daruje, ale na to nie pozwolę! ( na stronie) Dziewczynie
przewróciłoby się w głowie do reszty. ( głośno) Już ja wiem, dlaczego.
BRUNON Będę apelował do dziadunia.
SCENA X
POPRZEDZAJĄCY, RADOMIR.
RADOMIR ( wchodząc z lewej strony) Cóż to za apelacja do mnie, panie dobrodzieju?
IZYDORA ( do ucha, prowadząc go do fotela) Nie pozwalajże jegomość, żeby Rózia wychodziła
do niego.
RADOMIR ( nie dosłyszawszy) Ha?
IZYDORA ( jak wyżej) Trzeba być ostrożnym.
RADOMIR Ostrożnym?… Wy ze mną jak z dzieckiem; myślicie, że już kroku zrobić nie potrafię
bez czyjej pomocy.
( Izydora rusza niecierpliwie ramionami)
BRUNON Niechże pani dobrodziejka raczy przedstawić mnie dziaduniowi.
IZYDORA ( przedstawiając) Pan hrabia Ściborzycki… krewny pana Stefana.
RADOMIR A witajże nam, witaj, nowy sąsiedzie. ( Brunon całuje go w ramię) Dziadka nieboszczyka
znałem, panie dobrodzieju, bardzo dobrze… chociaż przerwały się nasze stosunki,
gdy po trzydziestym pierwszym zamieszkał w Poznańskiem… No, siadajże pan.
IZYDORA ( na stronie) Muszę sprowadzić tamtych, żeby się starowina nie wygadał z czym
niepotrzebnym. ( odchodzi na lewo)
BRUNON A! Panowieście się znali?
RADOMIR Nawet byliśmy kiedyś w wielkiej przyjaźni, zwyczajnie, zażyłość obozowa.
BRUNON Pan dobrodziej służył także?
RADOMIR Służył, służył, paniczu… Dziwna rzecz, że się pytasz o to, widząc mój wiek…
Urodziłem się, panie dobrodzieju, w roku… w roku… w którymże u diaska – ciotko!
( ogląda się) A! Wyszło… no, dość, że w trzydziestym pierwszym miałem z górą dwadzieścia
lat, to dosyć powiedzieć…
BRUNON Pokolenie bohaterów!
RADOMIR ( ożywając się coraz więcej) Bohaterów rodzą czasy… Każdy prawy syn ojczyzny
nosi w sobie iskrę, którą trzeba tylko wykrzesać, bo tam tli bez przerwy… Zrobiło się
swoje… tak samo, jak i wy zrobicie, gdy was powołają… Wszak czujesz tam gdzieś w sobie
taką iskrę… ha? Nie wstydź się tego… bo to wy teraz udajecie ludzi niby praktycznych,
trzeźwo patrzących, dla których poświęcenie, ofiara, jest rzeczą nie opłacającą się,
głupstwem wierutnym… ale to nieprawda! Bajki… Wmawiacie w siebie i w drugich… Bo
gdy się zapuka do waszych serc, zrzucicie z siebie tę skórę, która inaczej by was parzyła…
Ha? Co mówisz…
BRUNON Nic… ( całując go w ramię) Słucham tylko słów pańskich ze czcią religijną.
RADOMIR Tak, tak… wolno się czasem przedrzemać… ale obudzić się kiedyś trzeba… to
mus!… ( patrząc naokoło siebie) Kociuba!
BRUNON Pan dobrodziej woła kogoś?
RADOMIR Nie widzę mojej fajeczki, a trudno mi się, bez niej obyć, bo to jeszcze obozowe
przyzwyczajenie… nigdy nie ma kto zawołać… Kociuba!
BRUNON To ja poszukam tego Kociuby. ( spostrzega fajkę) Albo lepiej sam usłużę panu dobrodziejowi…
tu jest wszystko.
RADOMIR Przepraszam cię. ( Brunon nakłada fajkę i podaje ogień; po chwili) Mówiliśmy o
twoim dziadku… paniczyk, papinek, przywykły do wygódek… Zdawało się, że pałasza nie
dźwignie… a gdy ojczyzna zawołała: do szeregu!… znalazł się, panie dobrodzieju, tam,
gdzie być powinien… i trzeba było widzieć, jaki był z niego żołnierz… Awansował na oficera
na placu boju po świetnej szarży, w której, nie chwalący się, wybawiłem go jeżeli nie
od śmierci, to od kalectwa… Za to mię poczęstował bagneciskiem jakiś piechur… prześliznęło
się szczęściem tylko po kości na kolanie, ale od tego czasu utykam… Et, co tam o
tym mówić, bagatela… Fajka mi zgasła…
BRUNON ( podając mu ogień, do siebie) Patrzałbym na niego i słuchał całymi godzinami.
RADOMIR ( na stronie) Jakieś poczciwe chłopczysko. ( głośno) Bóg zapłać. ( po chwili robi
gest, jakby mu przyszła jaka myśl) A wiesz, gdzie to była ta szarża?… Czekaj no… Zaraz!…
Od niejakiego czasu pamięć mi nie dopisuje… ( wołając) Rózia!
BRUNON ( żywo) Pan dobrodziej życzy sobie panny Róży?
RADOMIR Ona wszystko wie i pamięta, jak gdyby tam była.
SCENA XI I OSTATNIA
POPRZEDZAJĄCY, RÓZIA, po chwili, RADOMIROWA, IZYDORA, KAROLINA, STEFAN,
przy końcu DOROTA i KOCIUBA.
RÓZIA ( wbiegając z lewej strony) Jestem, dziaduniu.
RADOMIR A! Nie tylko pamięć, ale i słuch jak na urząd… Pewno byłaś gdzie pode drzwiami…
ciekawska… wiem, wiem dlaczego.
RÓZIA ( przymilając mu się) Niech dziadunio schowa dla siebie tę wiadomość.
RADOMIR A co mi dasz?
RÓZIA I po cóż mnie dziadunio wołał?
RADOMIR Gdzie to była ta szarża, w której byłem ranny?… przypomnij mi.
RÓZIA Jak to?! I tego dziadunio zapomniał? A to dopiero!
RADOMIR ( do ucha) Udałem tylko, żem zapomniał… nie podziękujesz mi za to?
RÓZIA ( wieszając mi się na szyi i patrząc na Brunona, deklamuje) Grzmią pod Stoczkiem
armaty…
RADOMIR A! Pod Stoczkiem… Jak ona wszystko pamięta.
BRUNON ( na stronie) Cudny dzieciak… ( wchodzą, jak wyżej)
IZYDORA Róziu! Tak to słuchasz tego, co ci starsi mówią?
RÓZIA ( z niewinną minką) Dziadunio mnie wołał.
RADOMIR Moja ciotko, nie dokuczaj też mojej Różyczce… biorę ją w obronę.
IZYDORA Dla niej jeszcze książka, a nie towarzystwo mężczyzn… Jegomość wiesz, jak ją to
onieśmiela.
BRUNON ( na stronie) Poczciwa ciotunia… zacności kobieta, ale ma c u r t u m v i s u m.
( głośno do Izydory) Niechże pani dobrodziejka raczy mnie przedstawić naprzód babuni.
( zbliża się do tejże)
IZYDORA ( przedstawiając) Kuzyn pana Stefana, hrabia Ściborzycki.
BRUNON Czuję się nad wyraz szczęśliwy, mogąc ucałować tę rękę, która oby kiedyś, gdy
mnie państwo lepiej poznacie, zechciała spocząć na mojej głowie z krzyżykiem błogosławieństwa.
RADOMIROWA Ja już dziś błogosławię pana za tę chwilę. Zanadto przywykliśmy widzieć
naokoło siebie niechętnych, że już nie powiem nieprzyjaciół, abyśmy nie potrafili ocenić
serca, które się dla nas otwiera. ( kładzie rękę na głowie Brunona, który pochyla się z uszanowaniem,
i składa na niej pocałunek)
BRUNON ( wzruszony) Jestem przekonany, że to dotknięcie ust pani szczęście mi przyniesie.
( na stronie) O włos, żem się nie rozbeczał, a to by mnie uczyniło śmiesznym. ( głośno) A
teraz, ponieważ nazwisko moje zostało już wymówionym, sam pozwolę sobie przedstawić
się pannie Karolinie. ( na stronie) Aj! Czy jej aby istotnie tak na imię… ale zdaje mi się.
KAROLINA ( podając mu rękę) Muszę się przyznać, że gdybym chciała powodować się
uprzedzeniem, jakie skutkiem zbiegu okoliczności miałam względem pańskiej osoby, powinnabym
okazać nieufność Ś ale to, czego byłam świadkiem, rozbraja mnie.
BRUNON Niech pani nie wierzy nigdy uprzedzeniom ani zbiegowi okoliczności.
KAROLINA Pojmujesz pan, jak mi zależało na tym, abyśmy się poznali bliżej. Czyjaż wina,
że nastąpiło to tak późno?
BRUNON ( otwarcie) No, naturalnie że moja, niczyja więcej… ale powiedziałem już tu ciotce
pani, że większa jest radość w niebie z dziewięćdziesięciu dziewięciu… pani wiesz, jak
jest dalej…
KAROLINA Więc mogę pana uważać za nawróconego?
BRUNON ( półgłosem) Stwierdzę to dowodami, które nie pozostawią pani najmniejszej wątpliwości,
( głośniej) ale przedtem pragnąłbym jeszcze być przedstawionym najmłodszej odrośli
rodziny… pannie Róży. ( wchodzi Dorota i Kociuba)
IZYDORA ( cicho do Brunona) Jeżeli moje słowa mogą mieć jakąś wagę u pana, nie zwracaj
na nią zanadto uwagi… Ja pana proszę o to…
BRUNON Tego bym nie potrafił, daję pani słowo… Co trudno, to trudno.
RADOMIROWA ( biorąc Rózię w objęcia i przedstawiając ją) Nasza pieszczotka… ale jeszcze
zbyt młoda, żeby jej się przedstawiano.
RÓZIA ( w objęciach babki, spoglądając na Brunona, żartobliwie) Ja, zdaje mi się, widziałam
już raz pana… gdzie to było?… A! W kościele, prawda… Ale pan byłeś tak zamodlony, że
nie widziałeś nic naokoło siebie.
BRUNON Za to też modły moje zostały wysłuchane.
RÓZIA A o cóż pan modliłeś?
BRUNON Modliłem się o coś, czego nie przypuszczałem nigdy, ażebym był godny.
RÓZIA Pan chciałeś gwiazdki z nieba?
BRUNON Tak jest, małej, maleńkiej gwiazdeczki, nie odkrytej dotychczas przez astronomów,
która, wyobraź pani sobie, wskutek modłów moich stała się widzialną oczom takiego
zwykłego śmiertelnika, jak ja ( Rózia robi nieznaczny gest, kładąc palec na ustach) i teraz
mruga na mnie rozkosznie.
RÓZIA Przepraszam, ja nie mrugam wcale.
RADOMIROWA ( strofująco) Różyczko!
( Radomir kręci palcem nad głową)
IZYDORA Róziu! a to co znowu… zanadto sobie pozwalasz.
BRUNON ( z uśmiechem porozumienia) Ależ ja nie mówiłem wcale tego o pani… Broń Boże!
( Rózia ściska babkę i idzie do dziadka, który na nią kiwa)
STEFAN ( który ze zdziwieniem przysłuchiwał się wszystkiemu, do Brunona na stronie) Słuchaj
no, co ty za komedię grasz tutaj? Nie myśl, ażebym twoje słowa brał na serio i wierzył
w tak nagłą zmianę. W tym ukrywa się coś podejrzanego, jakiś plan piekielny, który zniweczę,
choćby miało przyjść do ostateczności.
BRUNON Deklamujesz jak artysta dramatyczny… aleś się zasypał. Jeżeli stało się nieporozumienie,
to sameś temu winien. Czemużeś mi nigdy nie mówił, kto oni są? Nic o ich
przeszłości? Można by powiedzieć, że ukrywałeś to umyślnie przede mną.
STEFAN I komuż to miałem mówić, tobie? Czyżbyś ty to zrozumiał? Przede wszystkim to są
ubodzy ludzie, o których powiedziałbyś, że to hołota, która swoje opłakane położenie ma
do zawdzięczenia tylko samym sobie.
BRUNON A! Takie miałeś o mnie wyobrażenie? I dlategoś milczał? Dziękuję ci… Warto by
na ten temat podyskutować, ale to dopiero gdy zobaczysz, jak się potrafię zemścić. ( do
państwa Radomirów, którzy siedzą obok siebie. Rózia stoi na boku z Dorotą, Karolina z
Izydorą; Kociuba pilnuje fajki Radomira) Szanowni państwo, trzeba nam pomówić poważnie.
Miałem zamiar złożyć w ich domu wizytę etykietalną i w charakterze urzędowym
przemówić w sprawie mojego kuzyna. Ponieważ jednak, znalazłszy się tu przypadkiem Ś
co ze względu na mój strój, proszę uważać tylko za preludium do wizyty Ś przekonałem
się, że pominął mnie w tak ważnym razie, muszę powiedzieć otwarcie, że lubo pojmuję jego
niecierpliwość, naganiam ten pośpiech.
STEFAN ( na stronie) Do czegóż ten narwaniec znowu prowadzi?
BRUNON Pan Stefan Tolicki stracił dawno rodziców, ale za to ma ciotkę, która jest zarazem
moją stryjenką, i jej to z prawa i urzędu należał się zaszczyt dopełnienia ceremonii. Zważywszy
jednakowoż, że wszystkie chwile czcigodnej matrony są zajęte… ( innym głosem)
Wyobraźcie sobie państwo, że całymi dniami siedzi na kanapie i karmi pieski… te pieski,
to jej dziatwa… Więc wybierając się w tak daleką drogę… notabene mieszka w Krakowie…
jedno z dwojga: albo by musiała zostawić pieski w domu, na co by się nie zdecydowała,
albo też wziąć je z sobą… na co by się także nie zdecydowała, bo mogłyby się zaziębić.
STEFAN ( z wymówką) Brunonie!
BRUNON Mówię to dlatego tylko, żeby wytłumaczyć, dlaczego, jako najstarszy w rodzie po
mojej stryjence a jego ciotce, przywłaszczam sobie jej prawa. Otóż, chociaż wiem, że słowa
moje nie wpłyną na postanowienie, bo to już powzięte, dla prostej jednak formy, w
imieniu naszej wspólnej rodziny mam zaszczyt prosić szanownych państwa o rękę panny
Karoliny dla mojego kuzyna, pana Stefana Tolickiego.
STEFAN ( na stronie) Uszom moim nie wierzę.
BRUNON O odpowiedź nie chodzi, bo ta mi jest zbyt dobrze wiadomą, tylko o świadectwo,
żem dopełnił, co do mnie należało Ś a nadto, niech mi wolno będzie wypowiedzieć to, co
czuję. ( do Karoliny, całując jej rękę) Panią mogę zapewnić, że dostajesz za męża poczciwego
i zacnego chłopca, czego dowodem, że głosowi serca dał pierwszeństwo nad interesem
materialnym; ( do Stefana) Tobie zaś winszuję, żeś wybrał towarzyszkę życia z dobrego
gniazda. ( szczerze ściskając go) Daj ci Boże szczęście, mój drogi.
STEFAN ( wzruszony) Dziękuję ci, dziękuję.
KAROLINA Wstępnym bojem zdobyłeś pan moje serce.
( Izydora i Dorota płaczą)
KOCIUBA ( także rozrzewniony, do Radomira, który machinalnie ssie fajkę) Niech pan darmo
nie ciągnie, bo się wcale nie pali. ( daje ogień, ale Radomir nie uważa, trzymając w
dłoniach rękę żony)
BRUNON Ale to jeszcze nie wszystko. ( półgłosem, opierając kolano na małym stołeczku u
nóg Radomirów) Czcigodni państwo! Posiadacie w swoim domu cenny klejnot, którego
nie wiem, czy wart jestem… ale pozwólcie mi dać się bliżej poznać… może kiedyś przyjmiecie
mnie za syna, a raczej za wnuka…
RADOMIR Cóż ci na to odpowiem, panie hrabio… jeżeli tylko Różyczka…
RADOMIROWA Chybabyś dał się poznać z nowej jakiejś strony, któraby zepsuła wrażenie
pierwszego poznania.
BRUNON ( wstając i całując ich w ręce) Oświetlę się ze wszystkich stron, żeby mnie można
było przejrzeć na wylot… i czekać będę wyroku.
RÓZIA ( na stronie do Brunona) Co pan tam tak szeptałeś dziaduniowi i babci?
BRUNON Powiem pani, ale tajemnica! wszak ja dotrzymałem tej, którą mi pani powierzyłaś.
RÓZIA Ale naturalnie, że tajemnica.
BRUNON Prosiłem o pozwolenie starania się o pani rękę.
RÓZIA ( spojrzawszy nań z miłością) Wstydź się pan, jak babcię kocham… ( nagle, poskoczywszy
ku Radomirowi) Ach! Dziaduniowi fajka zgasła. ( krząta się, chcąc zapalić)
BRUNON ( do siebie z uniesieniem) Daję słowo honoru, zjadłbym ją.
KOCIUBA ( protestując) Co znowu, co znowu! A ja tu od czego?… O! O!…
DOROTA ( do Brunona, ściskając jego kolana) Panie, mam jedną prośbę… jak się pan ożeni z
Różyczką, to weźcie mnie do siebie. ( rozrzewniając się) Będę wam dzieci kołysać, wychowam
sobie wnuki.
BRUNON Jeżeli do tego przyjdzie, ozłocę cię, moja poczciwa… jakże ci to na imię?
DOROTA ( becząc) Dorota.
BRUNON Nie zapomnę nigdy, com ci winien. Tymczasem czuwaj nad naszą Różyczką.
( idzie do Karoliny i Stefana, z którymi rozmawia)
DOROTA ( na przedzie sceny, rzewnie, stojąc z załamanymi rękoma) Dosyć, że cielę wyśniło
mi się i to w dubelt… i jak to tu nie wierzyć! ( do Rózi) Pójdź no, jagódko. ( bierze ją na
stronę)
RADOMIR ( do żony) No i cóż jejmość na to wszystko, panie dobrodzieju?
RADOMIROWA Męczennicy wymodlili u Boga łaskę dla swoich sierotek.
RADOMIR Złóżmy Mu dzięki… za nie… bo dla nas samych nic już nie pozostaje… robak
wspomnień gryźć nas będzie do śmierci. ( po chwili) Wszak to jutro będzie rocznica… pamiętasz?
RADOMIROWA Czy pamiętam! ( rzucają się wzajemnie w objęcia, płacząc. Zasłona spada)

KONIEC KSIĄŻKI

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

qualintaka.pev.pl